«Кимёвий технология назарий асослари» фанидан амалий машђлуотларни мазмуни

Qaytar kimyo-texnologik jarayonlar moddiy kirim-chiqim hisoblarini tuzish. 

 

№5 Masala.  

A  =98%  SN

4

    va  2%(h)N

2

  dan  iborat  tabiiy  gaz  elektrokreking  apparatdan  chiqayotgan 

tarkibida  v  =  15%(h)  S

2

N

2

  bordir.  qо‘shimcha  reaksiyalarni  e’tiborga  olmagan  xolad  g  =  1000m

3

 

yuqorida  keltirilgan  tarkibdagi  tabiiy  gaz  elektrokreking  jarayoni  moddiy  kirim-chiqim  yakuni 

tuzilsin. 

Yechim:    Gaz  holatdagi  uglevodorodlardan,  asosan  metandan  atsetilan  olish  1600

0

S 

haroratda Quyidagi reaksiya bО‘yicha amalga oshiriladi: 

 

2SN

4

          S

2

N

2

 + 3N

2

 – 380 kDj 

Jarayon elektrli О‘choQlarda, tabiiy gazni chiQimini 1000 m/sekbО‘lganda ketadi.  

Dastlabki, ya’ni reaksiyadan avval, g = 1000m3 tabiiy gazda d = 980m3 SN

4

 va ye = 20m

3

  

N

2

 bordir. Reaksiya jami о‘zgarishi, ya’ni oshishi bilan ketayapti, ya’ni 2 hajm xomashedan 4 hajm 

reaksiya maxsulot (S

2

N

2

 + N

2

) hosil bО‘ldai. Reaksiya tо‘liq ketganda maxsuliy aralashma (S

2

N

2

 = 

N

2

)ni, ¼  qismini, ya’ni 25% (h) ni atsetilen S

2

N

2

 toshkil qilish kerak.  

Ammo,  masala  shartiga  kura,  maxsuliy  gaz  aralashmasida  atsetilen  15%  (h)ni  toshkil  etsa, 

bu degan suz – metanni parchalash reaksiyasi tо‘liq ketmas ekan. 

Masalani  yechish  uchun,  metanni  reaksiyaga  kirishgan  qismini  Xm

3

  bilan  belgilaymiz.  U 

vaqtda о‘choqdan chiqayotgan gaz aralashmasini tarkibini belgilash mumkin: 

SN

4

 = 980 – x = d – x 

C

2

 H

2

 = x/2 m3 

N

2

 = 3x/2 m3 

N

2

 = 20m3 

Jami   V = (1000 + x)m

3

 = (d + e +x)m

3

 

Masalani  shartiga  kura,  о‘choqdan  chiqayotgan  gaz  tarkibiga  15%  (h)  atsetilen  bordir.  U 

vaqtda  

%

)

(

%

100

2

в

x

e

d

х









 

 

Bu tenglamadan:  

%

15

)

1000

(

%

100

2





х

х

 

 

---

16 

 

50x  =  15000  +  15x;        35x  =  15000;    x  =  430m

3

    SN

4

  reaksiyaga  kirishgan  ekan.  Endi 

reaksiyadan keyin xosil bО‘lgan gaz aralashmasi hajmini topamiz:  

SN

4

 = d – x = 980 –x = 980 – 430 = 550 m

3

 

C

2

H

2

 = x/2 = 430/2 = 215m3 

N

2

 = 3x/2 = 1,5*430 = 645 m3 

N

2

 = 20 m

3

 

 Jami: 1430 m

3

 

Bu komponentlar hajmiy % tarkibini aniqlaymiz: 

1430 m

3

 aralashma  -  100% (h) 

215m

3

 =  S

2

N

2

  -   g% (h) = 

)

%(

0

,

15

1430

100

215

х





 

1430m3 aralashma -    100% (h) 

550m

3 

SN

4

      -  K% (h)= 

%

5

,

38

1430

%

100

550





(h) 

1430 m

3

  aralashma     -   100% 

645 m

3

 N

2 

   -   L = 

%

0

,

45

1430

100

645





(h) 

1430m

3

   aralashma    -     100% (h) 

20m

3

   N

2

     -       M% = 

5

,

1

1430

100

20





 (h) N

2 

Reaksiyaga kirishuvchi va xosil buluvchi moddalar oG‘irliklarini aniqlaymiz. 

 

mCH

4

 = 

кг

м

кг

м

695

4

,

22

16

983

3

3





   CH

4

 

mN

2

 = 

кг

25

4

,

22

28

20





       N

2

 

jami:   695 + 25 = 720kg  

 

m

/

4

СН

= 

кг

388

4

,

22

16

550





 

m

/

2

Н

 = 

кг

58

4

.

22

2

645





 H

2

 

m

/

2

2

Н

С

= 

кг

248

4

,

22

26

*

215



  C

2

H

2

 

m

/

2

N

  = 

кг

25

4

.

22

28

*

20



    N

2 

---

17 

 

Jami = 388+248+58+1,5=719kg. Olingan natijalarni jadvalga о‘tkazamiz. 

 

№  Kirim  

M

3

 

kg 

% 

(h) 

№  ChiQim  

M

3

 

kg 

% (h) 

1. 

Metan  SN4

 

980 

695 

98 

1 

Atsetilen S

2

N

2

 

215 

248 

15,0 

2. 

Azot  N

2

 

20 

25 

2 

2 

3 

4 

Metan  SN

4

 

Vodorod  N

2

 

Azot  N

2

 

550 

645 

20 

388 

58 

25 

 

38,5 

45,0 

1,5 

 

Jami  

1000  720 

100 

    Jami  

1430  719 

100 

 

Rektifikatsiya kollonasining texnologik hisobi  

 

Qurilmaninig ishlab shiqarish unimdorligi. 

1.

 

Yillik ishlab chiqarish. 

a)

 

 

b)

 

 

c)

 

 

d)

 

 

e)

 

 

2.

 

Kunlik ishlab chiqarish. 

a)

 

 

b)

 

 

c)

 

 

d)

 

 

e)

 

 

3.Soatlik ishlab chiqarish. 

 

---

18 

 

a)

 

 

b)

 

 

c)

 

 

d)

 

 

e)

 

 

4.

 

Sekundlik ishlab chiqarish. 

 

 

 

d)  

 

 

Qurilmaning tasnifi. 

Diametri           D=4m  

Balandligi     H= 45,9 m 

Chambarakli likoblar soni -60 dona 

Likoblar orasidagi masofa

 

Yoqorisidagi harorat   T 

ust

=331 K (58

o

C) 

Ostki qismidagi  T 

ost

=383 K (110

o

C) 

Bosim P =20×10

5

 Pa 

Konponentlarning mol sarfi. 

Quruq gaz (metan, etan) 

 

 

 (C

3

H

8

) 

 

 

---

19 

 

 (C

4

H

10

)

 

 

 (C

4

H

10

) 

 

 

C

5

 va yoqori fraksiya (C

5

 va yoqori) 

 

 

Umumiy molyar soni. 

  

Komponentlarning molyar konsentratsiyasi. 

 

a)

 

 

b)

 

 

c)

 

 

d)

 

 

e)

 

 

 

Komponentlarning massali konsentratsiyasi. 

 

 

 

 

---

20 

 

 

 

 

245+ 0,146+0,368+0,193=1,00  

Tо‘yinmagan gaz molekulyar massasi. (katalitik reforming gazi) 

 

 

Te

b

=357 K (84

o

C) va P=20 kPa da aniqlanadi. 

=10×10

5

 Pa 

P

2

=13×10

5

 Pa  

P

3

=17×10

5

 Pa 

P

4

=21×10

5

 Pa 

C

5

 va yoqori fraksiya P

5

=25×10

5

 Pa 

Haydalgan mol hissasi  e= 0,214 deb qabul qilingan va kolonnadagi separatsiya qismiga 

suyoq fazali tarkibni aniqlaymiz. 

 

Bu erda X

0

—molyar konsentratsiya, P-bug‘lar tarangligi,  P—kolonnadagi absolyut bosim 

a)

 

 

b)

 

Y-M   

 

c)

 

Y-M   

 

d)

 

Y-M   

 

---

21 

 

e)

 

CY-M   

 

 

Suyoq fraksiyaning mol sonlari 

N

C

=N(1-ye

1

); kmol/sek 

N

C

=0,3408(1-0,214)=0,267; kmol/sek 

Har bir komponentining mol soni. 

N

1

=N

C

×X

1

 

N

1

=0,267×0,1422=0,0379 kmol/sek 

N

2

=0,267×0,2694=0,0719 kmol/sek 

N

3

=0,267×0,1230=0,0328 kmol/sek 

N

4

=0,267×0,3065=0,0818 kmol/sek 

N

5

=0,267×0,1356=0,0362 kmol/sek 

Suyoq fazaning о‘rtacha molekulyar massasi: 

 

 

Suyuq fazaning massasi sarfi 

G= M

C

×N

C

 

G

1

= 48,85×0,0379=1,851415 m/s 

G

2

= 48,85×0,0719=3,512m/s 

G

3

= 48,85×0,0328=1,602 m/s 

G

4

= 48,85×0,0818=3,995m/s 

G

5

= 48,85×0,0362=1,768m/s 

 

Suyuq fazaning va gaz fazaning massali sarfi, 

 

Kolonnaning issiqlik balansi. 

 

Issqlik kolonnalari orqali kiradigan issqliq. 

Q

kir

 =6200,58-5277,93 =922,62 kVt 

Q

kir 

= Q[

]       bundan 

---

22 

 

 

g 

Kolonnaning uch qismida gazlarning sarf hazmi hisoblanadi. 

 

Bundan ustki likoda 

1.

 

G

i

 =1,995 m/sek –ustki gazning sarfi 

M

i

 = 16 kg/mol –quruq gazning molekulyar massasi, 

T=331

o

K (58

o

C) –kolonnaning ustki harorati, 

P = 20×10

5

 Pa –apparatdagi bosim 

 

Kolonnaning evoparatsion qismi, 

G

i

 =4,274 kg/s evoporatsion qismida gazning sarfi 

T= 357

o

K (84

o

C) - kolonnaning evoporatsion qismida harorat. 

M

i

= 44 m/mol –propanning molekulyar massasi. 

P=20×10

5

 Pa –qurulmadagi bosim  

 

Kolonnaning ostki qismi. 

G

1

=19,042 m/s –kolonnaning ostki qismidagi gazning sarfi 

 T= 383

o

K (110

o

C) - kolonnaning ostki qismi harorati 

M

i

= 72 m/mol –C

5

 va yuqori fraksiya molekulyar massasi, 

P=20×10

5

 Pa –kolonnaning  bosimi  

 

Hisoblangan qismlarda gazning zichligi 

      G= 1,995 m/s –ustki qismdagi gazlarning umumiy miqdori, 

V=0,168 m

3

/s - ustki qismdagi gazlarning umumiy sarfi 

 

-Yevoporatsion qismi. 

---

23 

 

G=4,274 m/s evaporatsion qismida gazning sarflangan massasi 

V= 0,142 m

3

/s -evaporatsion qismidagi gazning hajmiy sarfi. 

  

Kolonnaning ostki qismi. 

G=19,042 m/s— Kolonnaning ostki qismidagi gazning sarflangan massaski. 

V=0,416 m

3

/s –ostki qimdagi gazning hajmiy sarfi. 

 

Hisoblanadigan qismdagi suyuqlikning zichligi. 

 bunda 

Kolonnaning ustki qismida. 

  suyuqlikning nisbiy zichligi; 

zichligning haroratli tuzatishi 

 

Kolonnaning evopoatsion qismidagi zichligi. 

  suyuqlikning nisbiy zichligi; 

zichligning haroratli tuzatishi 

 

Kolonnaning ostki qismi. 

  suyuqlikning nisbiy zichligi; 

zichligning haroratli tuzatishi 

 

Likobchalar orasidagi masofa. 

 

Ruxsat berilgan tezlik quyidagicha aniqlanadi.  N=1300 likobchalar va colonna 

qо‘llaniladigan bug‘ning koeffitsiyenti. 

 

ustki likobchadagi gazning zichligi. 

 

Evoporatsion qismda. 

---

24 

 

 

 

 

Kolonnaning kundalang qismi maydoni 

 bu erda  d=4 m kolonna diametri 

 

Gazlarning hajmiy tezligi. 

  m/s   bu yerda V=0,168 m

2

/s—kolonnaning ustki likobchalaridan 

gazlarning hajmiy sarfi. 

--kolonna kо‘ndalang kesim yuzi. 

 

V=0,142 m

2

/s –evoporatsion qismdagi gazlarning hajmiy sarfi. 

 

V=0,416 m

2

/s –kolonna likobcha ostidagi gazlarning hajmiy sarfi. 

 

Suyuq fazaning hajmiy sarfi. 

 bu erda G=12,746m/s—kolonna ustki likoblaridagi suyoqlikning 

evoporatsion qismidagi zichligi. 

- suyuqlik evoporatsion qismidagi gazning zichligi. 

 

  

Bu erda 

--ostki likobdagi gaz zichligi. 

0,196 m/s 

suyuqlikning haqiqiy hajmi. 

---

25 

 

 ; m/s  S

2

=1,2 m

2

 

V=0,0235 m

2

/s—ustki likobdagi suyuqlikning hajmiy sarfi. 

S

2

=1,2 m

2 

–tutish asboblari bilan  

 

Evoporatsion qism. 

V=0,0102 m

3

/c—evoporatsion qismdagi suyuq fazaning hajmiy sarfi. 

S

2

=1,2 m

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

26 

 

Foydalanilganadabiyotlarrо‘yxati  

 

1.

 

Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. 488 

b. T. “О‘zbekiston”, 2017 y. 

2.

 

Mirziyoyev  SH.M.  Qonun  ustivorligi  va  inson  manfaatlarining  ta’minlash-  yurt  taqqiyoti  va 

xalq faravonligining garovi 48 b, T. “О‘zbekiston”, 2017 y. 

3.

 

Mirziyoyev SH.M. Erkin va faravon demokratik О‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. 

-56 b. T. “О‘zbekiston”, 2017 y. 

4.

 

Karimov  I.A.  “Jahon  moliyaviy  -  iqtisodiyinkiroziО‘zbekistonsharoitidaunibartarafetishning 

yо‘llarivachoralari. T.: "О‘zbekiston", 2009. 

5.

 

О‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimovning  2012  yilda  mamlakatimizni  ijtimoiy  – 

iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mо‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor 

yо‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi T.: “О‘zbekiston”, 2013. 

6.

 

О‘zbekiston 

Respublikasi 

Prezidenti 

I.A. 

Karimovning 

"О‘zbekiston 

mustaqillikkaerishishostonasida". T.: «О‘qituvchi», 2012. 

7.

 

Petrov G.S., Fiskina R.Y. Termoreaktivniye smoli na osnove furilovogo spirta i ix primeneniye 

v promishlennosti. – V kn: Issledovaniya v oblasti termoreaktivnix plastmass, M:Gosximizdat 1959, 44 s. 

8.

 

Newth F.H., Wiggins Y.F., 2,5 - Bis (hydroxymethyl) fyran. - Chem. Abs, 1950, V. 44, p 6848. 

9.

 

Brodskiy  G.S.,  Fiskina  R.Y.  Svoystva  furilovix  i  furilo-fenolo-formaldegidnix  smol  i  ix 

primeneniye.- V.kn: Plastmassi, M: Ximiya, 1970, -63 s. 

10.

 

Obshaya ximicheskaya texnologiya (pod red. I.P. Muxlyonov). V 2–ch. M. Vissh. shk., 1984 

11.

 

Osnovi ximicheskoy texnologii ( pod red. I.P. Muxlyonov). M. Vissh. shk., 1983  

12.

 

Obshaya ximicheskaya texnoldogiya (pod red. Amelina A.G). M. Ximiya, 1977 

13.

 

Kasatkin A.G. Osnovniye protsessi i apparati ximicheskoy texnologii. M. Ximii, 1971  

14.

 

Gel’perin  N.I.  Osnovniye  protsessi  i  apparati  ximicheskoy  texnologii.  V  2-ch.  M.  Ximii, 

1981 

15.

 

Zakgeym  A.Y.  Vvedeniye  v  modelirovaniye  ximiko  –  texnologicheskix  protsessov.  M. 

Ximii, 1982 

16.

 

Vol’fkovich S.G., Yegorov A.P., Epshteyn D.L. Obshaya ximicheskaya texnologiY. V 2-ch. 

M..Gosximizdat, 1953  

17.

 

Belotsvetov  A.,  Beskov  S.,  Klyuchnikov  N.  Ximcheskaya  texnologiY.  M..  Prosvesheniye, 

1976  

18.

 

Salimov Z., Tœychiyev I. Ximiyaviy texnologiya protsess va apparatlari. T. Œšituvchi, 1987 

---

27 

 

19.

 

Kutepov A.M., Bondaryova T.I.,  Berengarten M.G. Obshaya ximicheskaya texnologiY. M. 

Visshaya shkola, 1990 

20.

 

Salimov  Z.  Kimyoviy  texnologiyaning  asosiy  jarayonlari  va  šurilmalari.  I  –  II  tomlar.  T. 

Œzbekiston, 1994 – 1995. 

21.

 

Mindlin  S.S.  Texnologiya  proizvodstva  polimerov  i  plasticheskix  mass  na  ix  osnove.  M. 

Ximiya, 1973. 

22.

 

Bigalli K. Furfuryl alcohol based furan resin. RewdeQurinInd, 1949, v 9. p. -265b. 

23.

 

Barr I.B., Wallon S.B. The  chemistry of furfurylalcohol resins – J. Appl. Polym. Sci., 1971, v 

15, p. -1090b. 

24.

 

Wallon  S.B.,  Barr  I.B.,  Petro  B.A.  A  Study  of  fyrfuryl  alcohol  resins  components  by  gel 

permeation chromatography.  Chromotogr, 1971, v.54, № 1, p. -41b. 

25.

 

Antari A., Mokrani T., Arioua A. Developmental prospects for international GTL trade by 2015, 

a gas producer’s viewpoint. Materiali Mejdunarodnogo gazovogo kongressa, Toki, Yaponiya, 2003

.

 

26.

 

SHGXK fond materiallari “Rukovodstvo po texnologii protsessa” T., 1998. 

 

 

 

Elektron ta’lim resurslari 

1.

 

1.

www.tdpu.uz

 

2.

 

2. 

www.pedagog.uz

 

3.

 

3. 

www.ziyo.edu.uz

 

4.

 

4. 

www.ziyonet.uz

 

5.

 

5. 

www.istedod.uz

 

6.

 

6. 

tdpu-INTRANET.Ped

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

28 

 

Mundareja 

 

1.Sarflash koeffitsiyentini hisoblash……………………………………………………………….3 

2.Qaytmas kimyo-texnologik jarayonlarni moddiy kirim-chiqimi hisobini tuzish…………………5 

3.Kimyo-texnologik jarayonlar muvozanati………………………………………………………..9 

4.Kimyo-texnologik jarayonlarni issiqlik kirim-chiqim hisoblari…………………………………12 

5.Qaytar kimyo-texnologik jarayonlar moddiy kirim-chiqim hisoblarini tuzish…………………..15 

6.Rektifikatsiya kollonasining texnologik hisobi ……………………………………………………….17 

7.Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………………………………….26