Кимёвий жараёнлар энергетикаси

Oksidlanish – qaytarilish reaktsiyalarining turlari.

Oksidlanish – qaytarilish reaktsiyalari to’rtta turga bo’linadi.

1. 
   Molekulalararo yoki ionlararo reaktsiyalar.
   
2. 
   Bir molekulaning yoki bir ionning o’zida sodir bo’ladigan ichki oksidlanish – qaytarilish jarayonlari.
   
3. 
   Oksidlovchi va qaytaruvchi vazifasini ayni bir xil zarrachalarning o’zi bajaradigan disproportsiyalanish reaktsiyalari.
   
4. 
   Ayni elementning turli oksidlanish darajasidagi atomlarning bir xil oksidlanish darajasiga o’tish sinproportsiya reaktsiyalari.
   

Molekulalararo oksidlanish – qaytarilish reaktsiyalarida oksidlovchi element bir modda tarkibida qaytaruvchi element ikkinchi moddada bo’ladi. Reaktsiya jarayonida turli molekulalardagi elementlarning oksidlanish darajasi bir vaqtda o’zgaradi.

Masalan: FeO + CO = Fe + CO₂

Reaktsiya temirning oksidlanish darajasi pasayadi. Uglerodniki esa ko’tariladi. SHuni ta’kidlash kerakki bunday reaktsiyalarda valentlik tushunchasi emas faqat oksidlanish darajasi to’g’risida so’z borishi mumkin. Molekulalarning o’zida sodir bo’ladigan ichki oksidlanish reaktsiyalarida ayni molekula tarkibidagi boshqa-boshqa elementlarning oksidlanish darajasi o’zgaradi.

Masalan: 2KCIO₃ = 2KCI + 3O₂

Bu yerda xlor +5 oksidlanish darajasida oksidlovchi, kislorod -2 oksidlanish darajasida esa qaytaruvchidir. Disproportsiyalanish reaktsiyasiga

2K₂MnO₄ = 2KMnO₄+MnO₂+2H₂O

Misol bo’la oladi. Bu yerda oksidlovchi ham qaytaruvchi ham Mn⁺⁶ dir. Reaktsiyaning mohiyati shundaki Mn⁺⁶ bilan Mn⁺⁶ o’zaro ta’sirlashganda elektronlar biridan ikkinchisiga o’tib birining oksidlanish darajasi oshadi, ikkinchisiniki esa pasayadi.

Bir molekula tarkibidagi oksidlanish darajasi turlicha bo’lgan atomlar oksidlanish – qaytarilish reaktsiyalarida qatnashib oksidlanish darajasi bir xil bo’lgan holatga o’tishi mumkin. Bunday reaktsiyalarni sinproportsiya reaktsiyalar deb ataladi.

NH₄NO₂ = N₂ + 2H₂O

Bunda NH₄⁺ kationidagi azotning oksidlanish darajasi -3, NO₂ ^– anionidagi azotning oksidlanish darajasi +3 bo’lib. Ular reaktsiyadan keyin oksidlanish darajasi 0 bo’lgan azotga o’tadi.