«Кимёда замонавий компьютер моделлаштириш усуллари» фанидан оралиқ назорат саволлари он ёзма

CHEMWIN VA ISIS DRAW DASTURLARINING KIMYODA QO’LLANISHI

Бундан 25 йиллар олдин кимёгарлар бирикмаларнинг икки ўлчамли тузилиш формулаларини турли хил чизгичлар ёрдамида ҳосил қилишарди. ChemWindow ва IsisDraw каби дастурларнинг яратилиши кимёгарлар учун катта янгилик бўлди. Бугунги кунда ушбу дастурлар, кимёгарлар кундалик иш жараёнида жуда кўп фойдаланадиган дастурларга айланган. Бирикмаларнинг тузилиш формулаларини ва реакция тенгламаларини чиройли кўринишда ҳосил қилиш мумкин. Бундан ташқари, бирикмаларни номлаш (IsisDraw дастурида) мумкин, бирикмаларнинг масса жиҳатидан фоиз таркибини топиш мумкин. Шунингдек, дастурларда мураккаб тузилишли бирикмалар фазовий тузилишлари базалари мавжуд. Дастурлардаги ишчи ойна инструментлар панели ҳар ким хоҳишига кўра бойитилиши мумкин.

29.O’RGANILADIGAN BIRIKMANING FIZIK KIMYOVIY XARAKTERISTIKASINI QANDAY BASHORAT QILISH MUMKIN

Bugungi kunda kimyoviy
birikmalarning tuzilishini QSAR da sonli ifodaiashda kimyoviy strukturalarning deskriptorlari deb ataluvchi kattalikiar ishlaiuadi. Deskriptor — organik birikma stmkturasini xarakterlovchi parametr bo‗lib, uning o‗ziga xos tomoni shundan iboratki, u berilgan strukturaning o‗ziga xos tomonini ifodaiaydi. Umuman olganda deskriptor kimyoviy birikmaning stmktur formiilasidan hisoblanuvchi istalgan son ~ molekulyar massa, alohida tipdagi (masaian gibridlangan) atomlar, bog‗lar yoki guiuhiar soni, molekulyar hajm, atomlardagi xususiy zaryadlar va boshqalar
bo^lislii mumkin. QSAR da fiziologik faollikni bashoratiashda asosan strukturaning sterik, topologik p ‗ziga xosligi, elektron effektiar, liofilliklar asosidahisoblangan deskriptor ishlatiladi. QSAR da topologik deskriptorlar deb ataluvchi deskriptorlar muhim o‗rinni egallaydi. Strukturdeskriptorlar tekshiriladigan moddaning bionishon-molekula bilan bog‗lanish mustalikamligini babolashda katta ahamiyat kasb etadi. Elektron effektlar deskriptorlari birikmaning ionlanishi yoki qutblanishini ifodalaydi. Liofillik deskriptorlari birikmaning
yoglarda erish xususiyatlarini baholashda, ya‘ni dorivor moddaning hujayra membranasi va boshqa shu kabi biologik to ‗siqlardan o'tish xususiyatini baholash imkonini beradi.
31. Elektron tuzilishni ifodalovchi nazariy parametrlar
Deskriptor – organik birikmalar tuzilishining o‘ziga xos hususiyatini
ifodalovchi parameter. Birikma tuzilish formulasi asosida hisoblanadigan xar qanday son deskriptor bo‘lishi mumkin. Masalan, molekulyar massa, atom zaryadlari, dipol moment va boshqalar. Bugungi kunda hisoblash majmualarida birikmalarning elektron tuzilishini va geometrik xarakteristikalarini ifodalash maqsadida besh mingdan ortiq deskriptorlar aniqlangan. Deskriptorlarni hisoblaydigan maxsus programmalar yaratilgan. Shulardan eng mashxuri Dragon (komersial) programmasi hisoblanadi. Uning oxirgi varsiyasi ma‘lum bo‘lgan deskriptorlarning hammasini hisoblash imkoniyatini beradi. Uning bepul variantida 1400-ga yaqin 18-ta kategoriyadagi deskriptorlarni hisoblash mumkin (-Rasm). Yaratilgan deskriptorlar birikmalarning reaksion qobiliyati, fizik-kimyoviy xarakteristikalari va biologik faollikni matematik modellashda, yani miqdoriy jihatdan baholovchi matematik tenglamalar (modellar) tuzishda keng qo‘llanilmoqda.

33.