|
ғалла касалликлари, бегона ўтлар ва зараркунандаларга қарши кураш тадбирлари: Республикамизнинг лалмикор, айниқса, суғориладиган майдонларида бошоқли дон экинларининг чанг, қора куя, занг касалликлари билан зарарланиши кўплаб учраб туради. Серёғин (400-45мм) келган йиллари, бошоқли дон экинларида ун шудринг, занг касалликлари (сариқ, қўнғир, поя), гельминтоспориоз учрайди. Бу касалликлар асосан ғалла найчалаш ва бошоқланиш даврида пайдо бўлади. Буғдойнинг қаттиқ қора куя касаллиги сут пишиш даврида кўзга ташланади. Бу касаллик натижасида бошоқ бинафшасимон қорамтир рангга киради. Бошоқдаги бошоқчалар ўрнига дон шаклидаги тўпланган халтача ҳосил бўлади. Ўрим-йиғим даврида бу халтачалар ёрилиб, чанг шаклидаги қоракуя споралари тоза донга ёпишиб, кенг миқёсда тарқалади. Чанг қоракуя касаллиги ғалла экинларининг бошоқлаш даврида пайдо бўлади. Бу касаллик гуллаш даврида кенг тарқалади ва натижада бошоқдаги барча бошоқчалар зарарланади. Бу касаллик билан зарарланган ғалла майдонларидан ўриб олинган дон термик усулда ишланиши лозим. Бунинг учун 4 соат давомида 28-30˚С гача иситилган сувда ивитилади. Сўнгра сув 50˚С гача иситилади ва 8 дақиқадан сўнг совуқ сувда совитилгач, кейин қуритилади. Қоракуя билан зарарланган майдонлардан уруғлик жамғариш ҳамда бу майдонларга иккинчи йил ғалла экиш қаътиян ман этилади. Юқорида қайд этилган касалликларнинг олдини олиш учун бошоқли дон экинлари уруғига экишдан 21-24 кун олдин универсал типдаги Тузал, “Деразол”, Раксил, Байтон универсал, 80 фоизли Понактин, Двиденд, Витовакс, фунгицидлари билан 1,5-2,0кг ҳисобидан ишлов берилади. Вегетация даврида занг касалликларига қарши олиб борилган тажрибаларда 25 фоизли Бойлетон ёки Деразол кимёвий моддаси гектарига 0,5-1,0кг дан 50-75 литр сувга аралаштирилиб сепилганда ижобий натижа беради.
Ерга уруғ қадалгандан то пишиб етилгунча бошоқли дон экинларига ҳар хил турдаги зараркунандалар зарар келтиради. Бу зараркунандалар ўсимликнинг ҳар хил органларига турлича таъсир этиб, ғалла ҳосилдорлиги ва сифатини пасайтиради. Хумкалла зараркунандаси ўсимлик майсаларини қирқиб истеъмол қилса, зарарли хасвалар, ширалар ва трипслар майсалар тупланиш давридан мум пишиш давригача майса ва доннинг ширасини сўриб, дондаги оқсил, клейковина миқдорини камайтиради. Натижада ҳосил камайиб, дон сифати бузилади. Зараркунандаларга қарши кураш олиб боришда уларнинг 1метр квадратдаги сонларини билиш муҳимдир. Масалан: Зарарли хасва ва ҳумкалла 1 метр квадратда 2 донани, ширалар, трипслар 50 донани ташкил этса, кимёвий моддалар билан ишлаш тавсия этилади. Зараркунандаларга қарши кураш олиб бориш майсалар тупланиш давридан пишиб етилгунча давом эттирилади. Бунда қуйидаги кимёвий моддалардан фойдаланилади: таъсир этувчи моддаси 5 фоизли Каратэ, 0,15-0,25; 2,5 фоизли Сумми Альфа, 0,2-0,2,5 фоизли Децис 0,35 кг/га дан ишлатилади.
Ўзбекистонда суғориладиган ғалла майдонларида 75 турдан, лалмикорликда эса 120 турдан ортиқ бир ва кўп йиллик бегона ўтлар учрайди. Улар маданий ўсимликнинг ҳаёт омилларига ва озиқ моддаларига шерик бўлиб, ҳосил миқдорини ва сифатини кескин камайтиради. Ғалла экинлари бошланғич ўсиш фазасида секин ўсиши сабабли бир йиллик бегона ўтлардан кўпроқ зарарланади. Бегона ўтлар сони 1м2 да 200-250тага етадиган бўлса, поянинг пастки бўғинлари ингичкалашиб, ғалланинг ётиб қолишига сабаб бўлади, бу эса ўз навбатида ўрим-йиғимни қийинлаштиради, ҳосилни камайтиради. Суғориладиган ғалла майдонларида кенг тарқалган шўра (марь), олабута (лебеда), эшак шўра (ширица), ёввойи сули, қўйпечак, сариқ пахта, тикон ўтлар буғдойга нисбатан азотни 20-30 марта кўп истеъмол қилади. 1кг қуруқ модда ҳосил қилиш учун буғдой 350-518 литр, сули 450-570, тариқ 260, маккажўхори 320 литр сув талаб қилса, бегона ўтлардан шўра эса 801, шувоқ 947, буғдойиқ 1170 литр сув истеъмол қилади. Бу ўсимликлар жуда серуруғ бўлиб, бир тупи 150 минг - 1 млн донагача уруғ ҳосил қилади. Бир туп буғдойдан эса ўртача 70-80 дона уруғ олинади. Демак, бир туп шўра бир туп буғдойга нисбатан қарийиб 2-10 минг маротаба кўп уруғ беради. Ғалла экиладиган майдонларни сентябр ойида нам тўплаш учун суғорганда шўра ва бошқалар уруғи униб чиқа бошлайди. Шуни ҳам айтиш жоизки, шўра уруғи 5см дан пастга жойлашган бўлса, униб чиқиш қобилиятини йўқотади. Ҳозирги даврда суғориладиган ғалла майдонларида турли хил шўраларнинг кенг тарқалиши сабаблардан, тозаланмаган уруғлар билан экиш, далаларни ўз вақтида нам тўплаш учун суғормаслик, чимқирқмайдиган плуглар билан ҳайдаш, экишдан олдин ғўза қатор ораларига енгил ишлов бериш, кузда вегетация сувини бермаслик, алмашлаб экишни йўлга қўймаслик, бир далага 2-3 йилдан ортиқ ғалла экиш ва ҳоказолар.
– ўрим-йиғим ишларининг бажарилиши: ғалла экинларини йиғимга тайёрлашда майдонлар атрофи бегона ўтлардан тозаланиб, ариқ ва челлар бузилади. Ўрим ишлари майдоннинг жанубий томонидан бошланади. Ҳосилдорликни олдиндан башорат қилишда контурнинг ҳар бир гектаридан 1м² даги бошоқлар ҳисобланади. Касаллик билан зарарланган майдонлар ажратилади. Уруғчилик хўжаликларида мум пишиш фазасида апробация ўтказилади. Комбайн ва тракторларнинг эркин ҳаракатланишига имкон яратилади. Майдонлар бошида қайтиш чегараси учун 12-16 метргача буғдойлар ўриб олинади. Майдондаги электр манбалари, ер ости кабеллари белгиланади. Ёнғин хавфсизлик чора-тадбирлари кўрилади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
