|
3. Xorijiy investitsiyalar uchun Oʼzbekiston Respublikasida yaratilgan imkoniyatlar
3.Rivojlangan mamlakatlar xalqaro kapital harakatini asosan kapital eksporti- importini milliy va xalqaro darajada ragʼbatlantirish orqali amalga oshiradilar. Shunisi harakterliki, kapitalni chetga chiqarish uni jalb qilishga nisbatan kam darajada tartibga solinib turiladi.
Davlat tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi:
1) moliyaviy: jadallashtirilgan amortizatsiya; solits imtiyozlari; subsidiyalar, qarzlar berish; kreditlarni sugʼurtalash va kafolatlash;
2) nomoliyaviy: yer uchastkalari ajratish; zaruriy infrastruktura bilan taʼminlash; texnik yordam koʼrsatish.
Xalqaro investitsiyalarni tartiga solish buyicha muhim amaliy xujjatlardan biri - Osiyo-Tinch okeani xamkorligi tashkiloti doirasida ishlab chiqilgan xorijiy investitsiyalarning «kungilli kodeksi»dir. Kelajakda Umumjahon savdo tashkiloti (UST) tomonidan foydalanilishi mumkin boʼlgan ushbu «kodeks» da quyidagi investitsion tamoyillar sayd etilgan:
- transparentlik;
- donor-mamlakatlarga nodiskriminatsion yondashuv;
- xorijiy investorlar uchun milliy rejim;
- investitsion ragʼbatlarni soglitsni saqlash, xavfsizlik va atrof-muhitni muxofaza qilishni taʼminlash bilan mos tushishi;
- savdoni va kapital quyilmalar oʼsishini chegaralovchi investitsiyalarga boʼlgan cheklovlarni minimallashtirish;
- investitsiyalarni ekspropriatsiya silinishidan voz kechish (bunda ijtimoiy maqsadlar uchun va milliy qonunchilik doirasida, nodiskriminatsiya asosida, xalqaro Xuquq soidalariga amal silgan holda va yetarli va samarali kompensatsiya toʼlanishi sharti bilan ekspropriatsiya amalga oshirilishi mumkin);
- ruyxatdan utkazilish va konvertatsiyalashuvning taʼminlanishi;
- kapitalni olib chitsishdagi tusitslarni yutsotish;
- ikki marotaba solitstsa tortishni bekor qilish;
- retsipient mamlakatning milliy qonunchiligiga, maʼmuriy tartib va soidalariga xorijiy investorning amal qilishi;
- investitsion loyixani amalga oshirish bilan bogʼliq xorijiy mutaxassislarni mamlakatdan chitsishiga va vatstincha tashrif buyurishiga ruxsat berish;
- maslaxatlar va muzoqara yoki arbitraj yordamida kelishmovchiliklarni bartaraf etish.
Xorijiy investitsiyani oʼziqtisodiyiga jalb etayotgan har bir davlat xorijlik sheriklariga Xuquqiy va tashkiliy kafolatlar yaratib beradi
Xorijiy investitsiyalarni jalb etish tadbirlarini amalga oshirishda xukumat quyidagi tamoyillarga asoslandi:
- tashki iqtisodiyfaoliyatni yanada erkinlashtirish sohasida aniqmaqsadni koʼzlab siyosat yuritish;
- respublika iqtisodiyiga bevosita kapital mablagʼni keng jalb etishni taʼminlaydigan xuqukiy Iqtisodiyva boshqa shart-sharoitlarni tobora takomillashtirish;
- respublikaga jahon darajasidagi texnologiyani yetkazib berayotgan va iqtisodiyni zamonaviy tarkibini vujudga keltirishga kumaklashayotgan xorijiy investorlarga nisbatan ochik eshiklar siyosatini yurgizish;
- mablagʼlarni respublika mustaqilligini taʼminlaydigan, import oʼrnini koplovchi va raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish bilan bogʼlik boʼlgan eng muhim ustuvor yoʼnalishda jamlash.
Oʼzbekistonda xorijiy investitsiyalar katnashgan korxonalar ichida kushma korxonalar yetakchi urinda turadi. Toʼliq xorijiy investitsiyalar bilan tashkil etilgan korxonalar kam. Koʼpchilik davlatlarda xorijiy investitsiyalar katnashgan korxonalarni ruyxatdan utkazish har xil. Baʼzi davlatlarda bu vazifani Moliya vazirligi bajarsa, boshqa larida Аdliya vazirligi bajaradi. Oʼzbekistonda bu vazifani Аdliya vazirligi amalga oshiradi. Oʼzbekistondagi xorijiy investitsiya katnashgan korxonalar respublika hududida oʼzining filiallari yoki vakil korxonalarini tashkil etishlari mumkin. Bundan tashkari ular boshqa davlatlarda xam oʼz filiallarini ochishlari mumkin. Xorijiy investorlar investitsiya xajmini, turlarini, yoʼllarini belgilaydilar va ularni xoxlagan korxonaga mustaqil ravishda kiritishlari mumkin. Investor oʼzi kiritgan investitsiya obʼektlari va natijalariga egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish xuqukiga ega. Shu bilan birga reinvestitsiya va savdo operatsiyalarini Oʼzbekiston hududida milliy qonunchilik asosida, undan tashkarida esa halqaro qonunlar asosida amalga oshirish xuquklariga ega. Investor egalik qilish, foydalanish va tasarruf etish xuquklarini qonunbuyicha boshqa xuqukiy va jismoniy shaxsga berishi mumkin. Tomonlarning oʼzaro xuquklarini bir- biriga utkazish vaqtidagi aloqalarni faqat ular oʼrtasida toʼzilgan xujjat- shartnomalar xal kila oladi. Xorijiy investorlar va korxonalar qonunchilikda kursatilgan holatlarda yer uchastkalarini sotib olishlari mumkin.
Xozirgi kunda iqtisodiyda tarkibiy oʼzgarishlar investitsiya faoliyatiga yangicha yondashishni taqozo etmokda. Bunday yondashuv quyidagi koidalardan kelib chikmokda:
- investitsiya talabini faollashtirish, investitsiya resurslarini Iqtisodiy rivojlanishning ustun sohalariga tuplash;
- investitsion jarayonlarga korxonalar, tashkilotlar, aholi jamgarmalarini toʼlarok jalb etish va undan respublikaning iqtisodiy muammolarini xal etishda foydalanish;
- chet el kapitalining kirib kelishi uchun qulayiqtisodiymuhit xozirlash. Xulosa kilib aytganda, investitsiyalar - iqtisodiyda tarkibiy qaytaoʼzgarishlarni amalga oshirishning va iqtisodiyoʼsishning moddiy asosidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
