Kichik biznes va tadbirkorlik korxonalari boshqaruvining tashkiliy tuzilmalari

CHiziqli–shtabli tuzilma. CHiziqli-shtabli tuzilma har bir chiziqli rahbar qoshida ixtisoslashgan xizmatchilar, maslahatchilar kengashi, ya’ni shtablar tuzish yo`li bilan tashkil etiladi.

SHtablarning vazifasi har xil muammolarni o`rganish orqali rahbarlarga qaror qabul qilishda yordam berishdan iborat. Bunday shtablarga ehtiyojning paydo bo`lishiga sabab korxonalarda funksiyalarning murakkabligidir.
CHiziqli rahbarlar korxonaning bosh maqsadiga erishish yo`lidagi birlamchi vazifalarning bajarilishiga mas’ul bo`lsalar, shtabdagilar esa birlamchi vazifalarga tobe bo`lgan ikkilamchi vazifalarning bajarilishiga javobgardirlar. Ular maslaxat berish funksiyasini bajaradilar. CHiziqli rahbarlarning asosiy vazifasi taklif etilgan ijobiy va salbiy maslahatlar ichidan maqsadga muvofiqlarini aniqlash va uni qabul qilishdan iboratdir.
Bu tarkibning afzalligi shundan iboratki, chiziqli rahbarlar o`z diqqatlarini ilmiy-tadqiqot ishlariga emas, balki, asosan, korxonaning joriy faoliyatiga qaratadilar. Kamchiligi – boshqaruv tizimida ortiqcha bo`g`inlarning paydo bo`lishiga, natijada boshqaruv tezkorligining susayishiga, boshqaruv xarajatlarining o`sishiga olib kelishidir.

Funksional tuzilma. Funksional tuzilma tarkibi rahbarlar va tarkib bo`g`inlarining boshqaruv faoliyatini ixtisoslashtirishga qaratilgandir. Bunda har bir boshqaruv bo`g`iniga muayyan funksiyalar biriktirib quyiladi.

Boshqaruv apparatini funksional ixtisoslashtirish samaradorligini ancha oshiradi. Boshqaruvning hamma funksiyalarini bajarishi lozim bo`lgan universal rahbarlar o`rniga o`z sohasini puxta biladigan, o`z shtatiga ega bo`lgan, o`ziga topshirilgan ish uchastkasi uchun javob beradigan mutaxassislar apparati paydo bo`ladi.
Funksional bo`linmalar bevosita barcha quyi tarkib bo`linmalarining faoliyatini boshqaradi.
Funksional tarkib ham o`zining ijobiy va salbiy tomonlariga ega.
Funksional tarkibning ijobiy tomonlari:
- bu tarkibda boshqaruv faoliyati chuqur ixtisoslashadi. Bu esa boshqaruv samaradorligining kasb mahorati darajasining o`sishini ta’minlaydi. Masalan, marketing bo`yicha mutaxassis shu sohani boshqa yuqori organlar rahbarlaridan yaxshi biladi va bu ishni yuqori saviyada bajaradi;
- funksional sohada muvofiqlashtirish ishini yaxshilashga erishiladi. Xodimlar bunga tez ko`nikma hosil qiladilar;
- moddiy xarajatlarni kamaytiradi, boshqarishdagi takrorlanishlarga chek qo`yadi va hokazo.
Funksional tarkibning salbiy tomonlari:
funksional organlar o`ziga topshirilgan vazifalarni sifatli bajarishdan manfaatdor bo`lib, «begona» vazifalar uchun ham, butun korxonaning umumiy faoliyati uchun ham javob bermaydi. Bunda har bir rahbar o`z vazifasi bo`yicha farmoyish berish uchun barcha huquqlarga ega. Binobarin, bu narsa yakkaboshchilik tamoyillarining buzilishiga, ijrochilarning mas’uliyati kamayib, intizomning bo`shashiga olib keladi. CHunki har bir ijrochi bir boshliqqa emas, ayni vaqtda, bir necha boshliqqa bo`ysunadi, ko`pincha ulardan bir-biriga zid ko`rsatmalar oladi.