Kengayish termometrlari

2. Mexanik termometrlar.
Dilatometr va bimetalli termometrlarning ishlash prinsipi temperatura o’zgarishida qattiq jism chiziqli mikdorining o’zgarishi asoslangan. Temperatura o’zgarishiga bog’liq bo’lgan qattiq jism chiziqli miqdorining o’zgarishi formula orqali quyidagicha ifodalanadi:
l_t = l₀( 1+ ), (5.3)

5.2-rasm. Dilatometrik termometrning tuzilish sxemasi

b u yerda l_t — t temperaturada qattiq jismning uzunligi; l₀— shu jismning 0°С dagi uzunligi; — o’rtacha chi­ziqli kengayish koeffitsiyent (0°S dan t°С gacha bo’lgan temperaturalar oralig’ida).
5.2- rasmda dilatometrik termometrning tuzilish sxemasi tasvirlangan. Bu asbobda sezgir element sifatida katta chiziqli kengayish koeffitsiyentiga ega bo’lgan materialdan (jez va mis) tayyorlangan naycha 2 qo’llanilgan. Korpus 3 ga kavsharlangan naycha ichida sterjen 1 joylashgan. Sterjen chiziqli ken­gayish koeffitsiyenti kichik bo’lgan material (masalan, invar) dan ishlangan.
O’lchanayotgan muhitning temperaturasi ko’tarilishi bilan naycha 2 uzayadi. Bu hol sterjen 1 ning siljishiga olib keladi. Shunda pru­jina 9 shayn 4 ning bo’sh tomonini pastga tushiradi, o’z navbatida u tortqi 8 va tishli sektor 7 orqali strelka 6 ni uning o’qi atrofida aylantiradi. Strelka esa shkala 5 da o’lchanayotgan temperatura qiymatini ko’rsatadi.
Dilatometrik termometrlar suyuqliklar temperaturasini o’lchashda hamda temperaturani ma’lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va signalizatsiyada qo’llanadi. Dilato­metrik termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik klasslarida chiqari­ladi, ularning yuqorigi o’lchash chegarasi 500°С gacha. 150°С dan oshmagan temperaturalar uchun naycha jezdan, sterjen esa invardan ishlanadi, undan yuqori temperaturalar uchun naycha zanglamas po’latdan, sterjen esa kvarsdan ishlanadi.
Afzalliklari: ishonchliligi va sezgirligi yuqori.
Kamchiliklari: asbob o’lchamlarining kattaligi, temperaturaning bir nuqtada emas, balki hajmda o’lchanishi, issiklik inersiyasining kattaligi, ko’rsatkichlarni masofaga uzatish mumkin emas.