Кёлер, Хеннинг Қўрқувдан қўрқасизми ёки қўрқув жумбоғи / Хеннинг Кёлер. Тар

ИККИНЧИ ҚИСМГА ҚИСҚАЧА ХУЛОСА
Биринчи қисм биринчи бобдаги «Қўрқув шунча
-
лар ёмонми?» саволи юзасидан масалага ойдин
-
лик киритдик: қўрқувнинг табиий тизими инсон то
-
монидан рад этилганда у кишини, бир томондан, 
қанчалар сиқувга олиб, чеклаб қўйишини билдик. 
Иккинчи томондан эса «журъатсиз», «юраксиз» 
кишилар мисолида қўрқувнинг маълум шакллари 
олий ижтимоий қадрият сифатида намоён бўлиши
-
ни кўрдик. Шу ўринда фан қўрқувнинг ўзгариш ҳо
-
дисасини деярли ўрганмаганини ҳам яна бир бор 
таъкидладик.
Кўрганимиздек, қўрқув ҳамма учун ҳам муқаррар 
эмас экан. Уйдан чиқиш жойида, тўғри ва том маъ
-
нодаги, бегона, нотаниш ноқулайлик, ноодатийлик, 
ўзгаришлар, янгиликлар бошланишида албатта икки 
ёқлама қўрқув бизни «қўриқлаб» туради. Бу қўрқув 
бизни ё ҳалокатга олиб боради ёки фойдали йўл
-
дошимизга айланади. Ҳаммаси уни қандай қабул 
қилишимизга, қўрқувга қандай муносабат қилиши
-
мизга боғлиқ. Гап «компетентлигимизнинг (чуқур 
билимларимизнинг) макон билан конфронтацияси 
(қарама-қарши туриши) ҳақида кетмоқда» (Хиклин) – 
фақат қўрқувгина унинг чегараларини кўрсатиб бера 
олади. Чегараларни билиш эса инсоннинг ривожла
-
ниши учун зарурий ҳодиса.
Яна ҳаёт сифати ҳақидаги масалага ҳам тўхтал
-
дик. Жуда ҳам машҳур бўлган Фрейднинг издошлари, 
психолог ва психотерапевтлар (улардан бир нечта
-
си номини тилга олиб ўтдик – Абрахам Маслоу, Эрих 
Фромм)нинг фикри бир жойдан чиқди: 

---

Қўрқувдан қўрқасизми ёки қўрқув жумбоғи
58
Аммо биз буларнинг баридан чўчиймиз. Бутун ку
-
чимизни жамлаганимизда таваккал қилаётганимизни 
биламиз. Қўрқувда, ваҳимада ифодаланаётган бу 
таваккалчиликни албатта қабул қилиш шарт. Кучли 
алам, қайғу, оғриқ, азобларнинг пайдо бўлмаслиги, 
бизга яқинлашмаслигининг иложи йўқ. Уларнинг пай
-
до бўлиши ва кишига яқинлашиши эса илк қўрқувни 
бошдан кечириш билан бевосита боғлиқ. Кейинги бў
-
лимларда ривожланиш психологияси позициялари 
ҳақида тўхталганда бу ҳақда гаплашамиз.
Худди шу ўринда яқинлар, атрофдагилар би
-
лан ҳамфикр, ҳамжиҳат бўлишга чақириш ўринли 
бўларди. Бир томондан биз инсонга хос ҳақиқий янги 
«олийлик» мезонлари (инсоний фазилатлар)ни изла
-
шимиз керак (интилишдами ёки омадга эришиш жа
-
раёнидами – барибир). Яна бир томондан, бу ўлчов, 
мезонлар ҳаракатга тушиши учун яқинларга, атроф-
дагиларга ҳурмат кўрсатишимиз зарур (буни ахир 
ҳаммамиз истаймиз, шундай эмасми?). Ўзимиз ҳур
-
мат кўрсатиш ўрнига бош қаларнинг ҳурмат қилишини 
кутиб ўтирсак, ҳеч нима ўзгармайди ахир.
Эрих Фроммнинг замонавийлашган «эътиқод»и 
қу йидагича: олий мақсадлар учун эътирозсиз хиз
-
мат қилишига ишониш фикрларга ва у билан боғ
-
лиқ бўлган умидсизликка, аламларга маъно-маз
-