Kegl cc pechat indd

eng katta chetlashishiga 
tebranishlar amplitudasi  deyiladi. Kamerton qanchalik katta 
amplituda bilan tebransa, undan chiqadigan tovushning qattiqligi 
shuncha katta bo‘ladi. Tovush energiyaga ega. Agar tovush energiyasi 
ma’lum kattalikdan kichik bo‘lsa, inson unday tovushlarni eshitmaydi. 
Bu quyi chegara 1 m
2
 yuzaga to‘g‘ri kelgan tovush quvvati 
0,000001 
 
mkW deb belgilangan. Birlik yuzaga to‘g‘ri kelgan tovush 
quvvati 1 W/m
2
 ga borganda, inson qulog‘ida og‘riq sezadi va 
tebranishlarni tovush sifatida qabul qilmaydi. Tovushning qattiqligi 
1858-yilda nemis fiziklari V. Veter va G. Fexner tomonidan tavsiya 
qilingan qonun asosida aniqlanadi. Inson sezadigan tovush 
qattiqligining quyi chegarasi 
Bell deb belgilangan. Bu birlik telefonni 
ixtiro qilgan G. Bell  sharafiga  qo‘yilgan.  Og‘riq  sezish  bo‘sag‘asini  130 
dB deb qabul qilingan (1 detsi 
bel = 1dB = 0,1 B).  Shunga  ko‘ra  sekin 
suhbatniki 40 dB, shovqinniki 80 dB, samolyotniki   110–120 dB ga 
teng. Tovushning balandligini mexanik va 
elektr qurilmalar yordamida kuchaytirish 
mumkin. Masalan, karnaydan chiqayotgan 
ovozni bir tomonga yo‘naltirib, tarqalish 
yuzasi kichiklashtiriladi. «Rupor» (127-rasm) 
ham shunday tovushni yo‘naltirib beradi. 
Qadimda tovushni kuchaytirib beruvchi 
apparatlar bo‘lmaganida, «qulog‘i og‘ir» 
odamlar ruporni qulog‘iga qo‘yib eshitganlar.
127-rasm.

---

162