Kegl cc pechat indd

M
 = 
F
 · 
l.
Uning birligi 
M
= 1 N
· 
m. Siz kundalik turmushda og‘ir toshni 
yoki yukni joyidan siljitishda uning tagiga lom tiqib ko‘ta 
rishganini 
ko‘rgansiz (55-rasm). Bunda lom uchiga 
F
1
kuch bilan ta’sir etib, 
ikkinchi uchidan 
F
2
kuch olinadi. 
F
2
kuch 
F
1
dan bir necha barobar 
katta bo‘ladi. Demak, bu qu rilmada kuch 
dan yutish mumkin ekan. 
Qo‘zg‘al mas ta 
yanch atrofida aylana oladigan qattiq jismga
 
richag
 
deyiladi.
55-rasmda richagning ayla nishi 
O
nuqta atrofida bo‘ ladi.
Quyidagi tajribani o‘tkazaylik. Shta 
tivga qalin chizg‘ichni
O
nuq-
ta atro 
fida aylana oladigan qilib o‘rnataylik. Richagning o‘ng tomo-
niga olti birlik masofada (
A
) bitta yukni osaylik. Ikkin 
chi tomonida 
esa uch birlik maso 
faga (
B
) bit 
ta yukni osib qo‘ysak, muvo-
zanatda bo‘lmaydi. Muvozanat bo‘lishi uchun ikkita yukni osish 
kerak bo‘ladi. 
A
nuqtaga ikkinchi yukni ossak, muvo 
zanatni saqlash

---

88
uchun 
B
nuqtaga to‘rtta yukni osishga to‘g‘ri keladi (56-rasm). 
Demak, richagda ta’sir etuvchi kuchlar va kuch yelkalari orasida 
quyidagicha munosabat bo‘ladi:
bunda: 
l
1
–
OA
oraliq uzunligi bo‘lib, 
F
1
kuchning yelkasi;
l
2
– OB
oraliq uzunligi bo‘lib, 
F
2
kuchning yelkasi.
Richagning muvozanatda bo‘lish sharti Arximed tomonidan 
topilgan.
F
1
· 
l
1
= 
F
2
· 
l
2
dan