Кўчмас мулк иқтисодиёти

Ижара тамойиллари 

---

170 
асосли пухта аниқлаш, ўртача ижара ҳақи қийматининг 5-10 % дан ҳалос бўлишга ёрдам 
бериши мумкин. Бошқарув компанияси учун бу мақсадга эришишнинг асосий 
усулларидан бири, нотурар жойларни ижарага бериш ҳисобланади. Ижарага берилаётган 
объектлардан ижара ҳақларининг шаклланиш жараёнини ва унинг структурасини кўриб 
чиқамиз. Кўчмас мулк объектини бошқарувчи асосий эътиборни объектни таъминлашга 
кетадиган ҳаражатлар структурасини шакллантиришга қаратиши зарур, негаки унинг 
ўлчами самарали даромадга фақат бевосита эмас, балки, билвосита, кўчмас мулк 
объектининг жозибадорлиги орқали ҳам таъсир қилади. Ижара ҳақи ўлчами объектни 
таъминлаш ҳамда эксплуатация қилиш билан боғлиқ бўлган ҳаражатларни қоплаш ва 
фойда олишга имкон берадиган ҳажмда ўрнатилади.
Ижара ҳақининг лимит ўлчамини, қоида бўйича, уч гуруҳ ҳаражатлар 
шакллантиради: 
З
О
К
А
он
б
пл
лим
пл
+
+
=
(1) 
Бу ерда 
К
пл
– коммунал тўловлар; 
О
б
– бюджет ва нобюджет фондларга 
ажратмалар;
З
он
– кўчмас мулк объектини таъминлаш бўйича бошқарувчининг 
ҳаражатлари. 
Биринчи гуруҳ ҳаражатлар 
К
пл
, ресурсларнинг ҳақиқий истеъмоли бўйича ва 
уларнинг бирлигига ставкалар бўйича аниқланади. Ижара шартномаларида ижарачи 
коммунал тўловларни мустақил амалга ошириши мумкинлиги бўйича шартлар олдиндан 
кўзда тутилган бўлиши мумкин. Бу шартларни амалга ошириш мумкин, агар шартномада 
ҳисоблагичнинг рақами ва истеъмол қилинган ресурслар қиймати бўйича тўлов манзили 
кўрсатилган бўлса. 
Бошқарувчи компания, қоида бўйича, иссиқлик, электроэнергия ва алоқа хизматлари 
савдоси бўйича лицензияга эга бўлади. Бу ижарачиларга коммунал ҳаражатларни 
маҳсулот таннархига киритишга имкон беради, бу эса, машқ қилиш заллари, соляри ва 
фитнес соҳасидаги бошқа хизматларни оммабоплаштиради. 
Нотурар жойларини ижарага бериш – қўшилган қиймат солиғи, транспорт 
эгаларидан олинадиган солиқ ва автотранспорт воситаларини сотиб олганлик учун солиқ 
тўловчи ҳисобланган кўчмас мулк бошқарувчиси учун тадбиркорлик фаолиятининг 
йўналишларидан бири саналади. 
Амалдаги қонунчиликка мувофиқ, кўчмас мулк объекти мол-мулк ва ер ер солиғи 
тўловчиси ҳисобланган бошқарувчи компаниянинг балансида ҳисобга олинади. 
Таълимни ривожлантириш учун солиқлар, фондларга ажратмалар (пенсия, бандлик, 
тиббий суғурта ва ижтимоий суғурта), автомобил йўлларидан фойдаланганлик учун солиқ 
(агар ижара шартномаси шартлари бўйича ижарачига қўшимча хизматлар кўрсатиш кўзда 
тутилган бўлса), ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларини таъминлаш учун солиқ, аҳлатни 
ва ижарага олинаётган бинога туташган ҳудудларни тозалаш, ҳаражатларнинг алоҳида 
гуруҳини ташкил қилади. 
Бошқарувчи атроф-муҳитни муҳофаза қилишга ва уни атроф-муҳитни муҳофаза 
қилиш Коммитети талаблари доирасида ушлаб туриш учун жавобгар ҳисобланади. Бу 
эҳтиёжлар учун ҳаражатлар ўрнини қоплаш ижара тўлови билан кўзда тутилган бўлиши 
зарур.
Бюджет ва нобюджет фондларига ажратмалар билан боғлиқ бўлган иккинчи гуруҳ, 
О
б
бюджет билан мажбурий ҳисоб-китоблаш асосида шаклланади. Унинг таркиби кўчмас 
мулк турига мувофиқ аниқланади:
О
О
О
з
б
зд
б
б
+
=
(2) 

---

171 
Бу ерда О
зд
б
– кўчмас мулк объекти бўйича (ижара берилган қисми) бюджетга 
ажратмалар: 
Н
О
О
им
Е
.
р
.
к
зд
б
+
=
(3) 
Бу ерда
О
Е
.
р
.
к
– бошқарув компаниясида ижарага берилган биноларнинг капитал 
таъмири тўлови учун шаклланган йиллик ажратмалар: