Казус юзасидан саволлар: Масаланинг назарий-доктринал асослари

III. Вазиятни ҳуқуқий прогноз орқали таҳлил қилиш бўйича

1. 
   Мамлакатимизда латент жиноятчиликка қарши кураш бўйича қонунчиликда қандай ислоҳотлар амалга оширилганини тушунтириб беринг. Жавобингизни Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги асосида таҳлил қилиб ёритиб беринг.
   
2. 
   Латентликни олдини олиш учун нималар қилиш керак? Сизнинг фикрингиз?
   

Bizga berilgan kazus savoliga yechim berishni latent jinoyatchilikning

nazariy-doktrinal asoslarini tahlil qilishdan boshlaymiz. Latent atamasi lotincha “latentus” so‘zidan olingan bo‘lib, “yashirin”, “ko‘rinmaydigan”, “tashqi tomondan bilinmaydigan” degan ma’nolarni ifodalaydi. Latent jinoyatchilik muayyan hudud, ya’ni mamlakat yoki uning ma’muriy-hududiy birligida, ma’lum davr, masalan, oy, chorak, yarim yil, to‘qqiz oy, yil, ikki yilda sodir etilgan, lekin muayyan sabablarga ko‘ra rasmiy hisobga olinmagan jinoyatlar majmui hisoblanadi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, latent jinoyatlarni fosh etilmagan jinoyatlar bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Latent jinoyatchilikni dastlab kriminolog olimlardan A.S.Shlyapochnikov va G.I.Zabryanskiylar o‘rgandi. Latent jinoyatlardan farqli ravishda fosh etilmagan jinoyatlar vakolatli davlat organlari tomonidan rasmiy hisobga olinadi va ularni fosh etish bo‘yicha qonunda belgilangan chora-tadbirlar ko‘riladi.
Shuningdek, latent jinoyatchilikning quyidagi ikki turi farqlanadi:
birinchi turi – hisobga olinmagan yoxud davlat idoralari, avvalo, HMQO tomonidan ro‘yxatga olinmagan jinoyatlarni qamrab oladi. Bu tur, asosan, jinoyatlar hisobini yuritish va ularni ro‘yxatga olishning qoniqarsiz tashkil etilganligi natijasida kelib chiqadi. Krimonolog olima Q. R. Abdurasulova davlat organlari tomonidan ro‘yxatga olinadigan jinoyatlarni «muztog‘» («aysberg»)ning suv yuzasidagi qismiga o‘xshatadi va uning to‘rtdan uch qismi yashirinligini e’tirof etadi¹. Masalan, o‘g‘riliklar soni juda ko‘p, lekin amalda har uch o‘g‘rilikdan biri ro‘yxatga olinadi. Ikkinchi turi esa, amalda mavjud bo‘lgan va ko‘pchilik jinoyat sifatida qabul qiladigan, lekin hozirgacha davlat tomonidan jinoyat sifatida rasman tan olinmagan ijtimoiy xavfli qilmishlar sanaladi. Masalan, ekologiya sohasidagi jinoiy qilmishlar, «xalqaro» jinoyatlar, «oqyoqalilar»ning jinoiy qilmishlari (mansabdorlik jinoyatlarining har xil turlari), aksariyat iqtisodiy jinoyatlar (noqonuniy kreditlash, daromadni hisob va soliqdan yashirish, korxona uchun foydasizligi ayon bitim tuzish, soxta korxona tashkil etish, narx-navoni sun’iy tarzda oshirish, qalbaki tovarlar chiqarish) va kompyuter jinoyatchiligi asosiy latent bo‘lib kelmoqda.