Kauchuklar haqida umumiy tushuncha Diyen monomerlari va ularning xossalari 3

Atsetilendan butadinni olish usuli (aldol reaksiyasi) 
Germaniyada butadiyenni bir qismi kalsiy karbid orqali atsetilendan olingan 
bo’lib “I.G. Farbenindustri” firmasi tomonidan yo’lga qo’yilgan. 

---

Atsetilenni gidratatsiya jarayoni orqali atsetaldegidni olinishining asosiy usuli 
bo’lib, so’ngi yillarda bu bir muncha arzon xomashyo bo’lgan etilen asosida ishlab 
chiqarilmoqda. Ilk bor sanoat miqyosida atsetaldegidni 2 valentli simob sulfitning 
sulfat kislotasi eritmasi ishtirokida ishlab chiqarilgan. 
CH = CH+ H
2
O -- ► CH
3
CHO ∆H = 142 kDj/mol 
Simob tuzlari atsetilen bilan oraliq murakkab birikma hosil qilib, keyinchalik 
atsetaldegid va simob sulfatiga parchalanadi. 
Aldol usuli 4 ta bosqichdan iborat:
1.
Atsetilendan atsetaldegid olish; 
2.
Aldol kondensatsiyasi. Ushbu jarayon 8-12% ishqor eritmada, atm. Bosim va 
hona haroratda olib boriladi. Mahsulot chiqish unmi 50%. 
2CH
3
CHO ► CH
3
CHOHCH
2
CHO
∆N = 72,2 kDj/mol 
3.
Butilenglikol olish. 
CH
3
CHOHCH
2
CHO + H
2
► CH
3
CHOHCH
2
CH
2
OH 
Ushbu jarayon 255-270 
o
C harorat, 30,0 MPa bosimda va katalizator sifatida 
Co, Ni,Cu larni alyuminiy oksidga shimdirilgan holda ishlatiladi. 
4.
Butilenglikolni degidratatsiya qilish. 
CH
3
CHOHCH
2
CH
2
OH - ► CH
2
=CHCH=CH
2
+ 2H
2
O ∆N = -118 kDj/mol 
Jarayon 270-280
o
C, atom. Bosimda suv bug’i ishtirokida olib boriladi. 
Katalizator sifatida fosfor kislotaga shimdirilgan kosk yoki grafit ishlatiladi. 
Mahsulot unumi 47%ni tashkil qiladi. 
Tayanch so’z va iboralar 
Kauchuklar, diyen monomerlari, butadiyen-1,3 Umumiy maqsadli 
kauchuklar, Izopren kauchuki-SKI, Budatiyen kauchugi-SKD, SKDL, Butadiyen-
stirol kauchuki, SKS, SKMS, Maxsus maqsadli kauchuklar, Xloropren, 
Poliizobutilen, Butilkauchuk, Etilen-propilen kauchuk (SKEP) 
Qaytarish uchun savollar 
1.
Kauchuklarning olinish tarixini yoriting.
2.
butadiyen-1,3 qanday hosil qilinishi mumkin? 
3.
butadiyen-1,3 Laboratoriyada qanday usullarda olinadi?

---

4.
butadiyen-1,3 sanoatda qanday usullar bilan olinadi? 
5.
butadiyen-1,3 qanday fizik va fiziologik xossalarga ega? 
6.
Kachuklarning turlari va xossalari?