Katalitik modifikasiyalash

Takrorlash uchun savollar 
1.
Yog’larni pereeterifikasiyalash. 
2.
Pereeterifikasiyalash katalizatorlari. 
3.
Yog’ kislotalarini metil efirini olish. 
4.
Xromotogramma asosida yog’ kislotalar miqdorini hisoblash. 
 
Tayanch so’z va iboralar
: gliserin, yog’ kislotalari, essensial yog’ kislotalar, 
omixta, modifikasiyalash, asil guruhi, yo’naltirilgan pereeterifikasiya, erish harorati, 
sirka kislotasi, ftorli bor, natriy alkogolyat, induksion davr, dezaktivasiya. 
 

---

281 
25§. Pereeterifikasiyalash jarayonining texnologik parametrlari. fermentli 
pereeterifikasiyalash 
Fermentli pereeterifikasiyani o’ziga xosligi. Fermentlar hususan, lipaza 
tabiiy biologik katalizatorlar hisoblanadi. Sanoatda asosan mikrobiologik kelib 
chiqishdagi ya’ni ozuqaviy muhitda mikrorganizmlar ajratib chiqargan lipazalar 
ishlatiladi. Lipaza fermenti yog’ va moylarni trigliseridlarni gidrolizlash orqali yog’ 
kislotalariga ajratadi. Bu reaksiya trigliseridlar sinteziga qarama-qarshi bo’lib, u 
qaytar reaksiyadir. 
Pereeterifikasiya o’zida trigliseridlarni gidroliz va sintezini namoyon etib, 
yog’ kislota qoldiqlarini almashtirish tasodifiy (nespesifik pereeterifikasiya), favat 
muayyan o’rinlarga ta’sir qilishi mumkin (spesifik,pozision pereeterifikasiya). 
Lipaza fermenti yordamida pereeterifikasiya qilish jarayonining aniq mexanizmi 
hali aniqlanmagan. 
Yog’larni pereeterifikasiya qilishda tovar shaklidagi katalizator sifatida 
fermentli preparat “Lipozim TLIM” ishlatiladi. “Lipozim TLIM” preparati 
granulali, mikrobli spesifik lipaza bo’lib, 
Thermomyces lanuginosus,
dan olingan. 
Pozision spesifiklikka ega bo’lmagan lipazalar kimyoviy pereeterifikasiyaga 
o’xshab trigliseridlardagi har uchchala holatda joylashgan yog’larni qayta 
taqsimlanishga olib keladi. 
Fermentli preparat lipozim TLIM yordamida pereeterifikasiyalangan yog’ va 
moylar uchun xomashyo sifatida rafinatsiyalangan va oqlangan moylar ishlatiladi. 
Eng takomillashgan usullardan biri bu lipaza – trigliserid kompleksidan 
digliseridni ajratish natijasida hosil bo’lgan oraliq lipaza-kislota kompleksini 
shakllantirish hisoblanadi. 
Fermentli pereeterifikasiya yog’ va suv fazalari chegarasida amalga oshadi.
Lipaza ishlatilganda pozision spesifiklikka ega bo’lgan yog’ kislotalarini 
qayta taqsimlanishi faqat trigliseridlarning chap joylarida sodir bo’ladi. 
Spisifik lipazalar ma’lum tarkibga ega bo’lgan yog’larni olishga imkon 
beradi. An’anaviy kimyoviy pereeterifikasiyada buni iloji yo’q. Maxsus yog’lar 

---

282 
olishda ya’ni biror yog’ kislotasi trigliseridlardagi kerakli o’ringa biriktirish zarur 
bo’lganda, fermentli pereeterifikasiya katta qiziqish uyg’otadi. 
Ishlatiladigan materiallar va tayyor mahsulotlar xususiyatlari. 
Fermentli pereeterifikasiyalash uchun ishlatiladigan yog’ va moylar 
neytrallangan va oqlangan bo’lishi kerak. Xomashyo sifati uchun umumiy talablar 
25.1 jadvalda keltirilgan. 
25.1-jadval 
Ko’rsatkichlar nomlari 
Ko’rsatkichlar qiymati 
Shaffoflik 
Shaffof, cho’kindisiz
Hidi va ta’mi 
rafinatsiyalangan 
yog’ga 
xos 
begona ta’m va hiddan xoli 
Rang soni, yodda ortiq emas mg 
15 
Kislota soni, mg KOH/g ortiq emas 
0.2 
Yog’ bo’lmagan aralashmalarning massa 
ulushi, % ortiq emas 
Yo’q 
Namlik va uchuvchi moddalar, % ortiq emas 
0.01 
Fosforli birikmalar, % stearooleolesitin 
hisobida, ortiq emas 
0.02 
Sovun 
Yo’q 
Pereks soni, mmol’ ½ O kg ortiq emas 
2.0 
Anizidin soni, ortiq emas 
4.0 
“Linozim TLIM” quruq granula ko’rinishidagi mahsulot bo’lib, ranggi 
sarg’ish, yog’da erimaydi, qo’yidagi ko’rsatkichlarga ega. 
O’rtacha deametri
0.3-1mm 
Zichlik 
Quruq holatda 
450 kg/m
3
Nam holatda 
420 kg/m
3
Absolyut 
1830 kg/m
3

---

283 
“lipozim TLIM” preparati yordamida olingan pereeterifikasiyalangan 
yog’larni fizik-kimyoviy ko’rsatkichlari jadvalda berilgan talablarga javob berishi 
kerak. 
25.2-jadval 
ko’rsatkichlar 
Yog’lar ishlab chiqarish uchun pereeterifikasiyalangan 
yog’lar tavsifi va me’yorlari. 
Sut yog’ini o’rnini 
bosuvchi yog’lar 
Konditer yog’i 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
Rangi 
Oqdan och sariqgacha 
Hid va ta’mi 
Toza, ta’m, begona hidsiz 
Konsistensiya, 18 ºC da 
Bir xil, qattiq, plastik 
Bir xil qattiq 
Shaffoflik 
Erigan holda shaffof 
Kislota soni, mg KOH 
0.9-3.0
Pereks 
soni, 
1/2O 
mmol’/kg, ortiq emas 
5.0 
Anizidin soni 
4.0 
Namlik,% ortiq emas 
0.15 
Harorat, ºC 
29-34 30-34 31-34 
35-38 
35-38 
32-35 
Qattiqlik g/sm, 15 ºC da 
35-60 60-90 120-140 200-210 360-390 390-420 
Qattiq gliseridlar miqdori, 
% ºC 
0 
10 
20 
25 
30 
35 
40 
58-59 
48-49 
17-22 
10-12 
4-6 
1-3 
0-1 
58-59 
48-49 
17-22 
10-12 
4-6 
1-3 
0-1 
63-65 
53-54 
22-25 
13-14 
6-8 
1-3 
0-1 
70-80 
56-60 
33-40 
15-17 
10-11 
1-6 
0-1 
75-80 
57-61 
33-42 
15-20 
15-18 
2-6 
0-1 
80-82 
65-67 
34-43 
16-24 
15-18 
3-7 
0-1 

---

284