Katalitik modifikasiyalash

 
27.3-rasm. 
Davriy usulda pereeterifikatsiyalangan yog’lar olishning texnologik 
sxemasi 
1-bak, 2-tarozi, 3- ishqor eritmasi o’lchagichi, 4-vakuum-nasos, 5-dozalash uskunasi, 6-limon 
kislota eritmasi o’lchagichi, 7-davriy neytralizator, 8-isitgich, 9-vakuum-quritish apparati, 10-
reaktor pereeterifikator, 11-pereeterifikator, 12-soapstok uchun nasos, 13,18-yig’gich, 14,16,23-
nasos, 15-sovutgich, 17-boks, 19-vakuum-aralashtirgich, 20-yog’tutgich, 21-nasos-dozator, 22-
tayyor mahsulot rezervuari
Pereeterifikatsiya uchun ishlatiladigan yog’lar aralashmasi oldindan tayyorlab 
olinadi. Buning uchun salomas, xayvon yog’lari va o’simlik moylari retsept asosida 
tarozi (2) da o’lchanadi va bak (1) davriy tasirli neytralizator (7) yordamida 
aralashtiriladi va kerakli temperaturagacha isitiladi. Yog’lar aralashmasining kislota 
soni tekshiriladi. Agar aralashmada KOH 0,5mg dan oshib ketsa ishqorli 

---

297 
neytralizatsiya 
o’tkaziladi. 
Ishqor eritmasi o’lchagich (3)dan beriladi. 
Neytralizatorda hosil bo’lgan soastok tindiril-gandan keyin yig’ma bak (13) 
tushiriladi. Undan keyin nasos (12) orqali qayta ishlashga yuboriladi. Ishqorli 
rafinatsiyaning odatiy sxemasidan farqli o’laroq yog’li aralashmani sovun 
qoldiqlaridan tozalash usuli qo’l-lanilmaydi. Chunki sovun qoldiqlari 
pereeterifikatsiya 
jarayoniga 
salbiy 
tasir 
ko’rsatmaydi. 
Yog’larning 
neytralizatsiyalashtirilgan aralashmasini neytralizator (7) dan nasos (14) bilan 
isitgich (8) ga o’tkaziladi. U yerda yog’lar 130-140
o
C gacha isitiladi va ular uzluksiz 
ishlovchi vakuum-quritish apparatiga uzatiladi. Qoldiq bosim 4 kPa dan kam 
bo’lmasligi lozim. Quritilgan yog’lar o’zida 0,015% namlik saqlagan yog’lar 
aralashmasi uzluksiz vakuum-quritish apparati (9) dan nasos (16) bilan sovutgich 
(15) ga beriladi. U yerda yog’lar yani sovutgichda 80-90
o
C gacha sovutiladi. Keyin 
yog’lar reaktor-pereeterifikator (10) va oraliq yig’gich (18) ga o’tkaziladi. 
Pereeterifikatsiya katalizatorining yog’li suspenziyasi oldindan vakuum-
aralashtirgich (19) tayyorlanadi. Buning uchun apparat (19) ga quritilgan yog’ 
yuboriladi, keyin uni moy tutgich (20) vakuum sistemasi bilan bog’lanadi. Vakuum 
hosil bo’lgandan keyin o’sha apparatga boks (17) dan partiya katalizatori uzatiladi. 
Reaktor (10) ga birgalikda uzluksiz nasos orqali quritilgan yog’ apparat (19) dan 
nasos dozator orqali kerakli moysimon suspenziya katalizatori beriladi. Demak 
asosiy ishni reaktor-pereeterifikator bajaradi, shuni ichida hamma jarayon ketadi. 
Yog’larni aralashmasi katalizator bilan vakuum ostidagi pereeterifikator (11) ga 
uzatiladi. Vakuum bo’lishidan maqsad yog’larni havo bilan kontaktini kamaytirish 
maqsadida. Suspenziya katalizatori berilgandan keyin nasos (21) dan olib 
beriladigan uzatilgan liniya yog’ bilan yuviladi. Yog’larning aralashmasi katalizator 
bilan pereeterifikatorda ushlanadi va aralashgan holda 30 daqiqa davomida reaksiya 
tugashiga qadar ushlanadi. Pereeterifikatorda nasos (4) orqali vakuum hosil qilinadi. 
Yog’ni harorati 80-90
o
C da bug’ ko’ylagiga beriladigan suv bug’i orqali ushlab 
turiladi. Jarayon tugashi bilan pereeterifikator o’chiriladi aralashtirgich to’xtatiladi 
yog’dan namuna olinadi. Yog’ni rangi va erish harorati bilish uchun. Agar chiqqan 
yog’imiz talablarga javob bemasa, uni qaytadan pereeterifikatorga moyli katalizator 

---

298 
bilan qo’shib beriladi. Jarayonni to’g’ri ketishi orqali och jigarrang yog’ olish 
mumkin. Agar rangi to’g’ri kelmasa yana preeterifikatsiya jarayoni davom etadi. 
Pereeterifikatsiya jarayoni 30 daqiqadan keyin tugatiladi. Qolgan katalizatorni 
qaynoq suv bilan dezaktivatsiya qilinadi. Issiq suv bilan yuvilgan yog’ apparatda 
tindiriladi toki fazalarga ajralguncha. Pastki qismi sovunli suvni ajratib olinadi. 
Pereeterifikatsiyada sovun qoldig’i qolgan bo’lsa, 5% li limon kislota eritmasi bilan 
yuviladi keyin aralashtirgich to’tatiladi. Qaynoq suv bilan yuviladi. Yana tindiriladi. 
Yuvilgan suv pastga tushadi va ajratib olinadi. Keyin vakuum orqali 
pereeterifikatorda quritiladi. 

---

299