Kassa va kassa jarayonlari auditi

III. Kirim va chikim kassa hujjatlari auditi.
Naqd pul olish va berish operatsiyalariga oid o‘tkazilgan hujjatlar rasmiylashtirilishini nazorat kilish kassa operatsiyalari o‘tkazilishini tekshirish vazifalaridan biridir.
Tekshirishda barcha kassa kirim va chikim orderlari va boshqa hujjatlar siyox bilan anik, tushunarli, buyalmasdan tuldirilganligiga ishonch xosil kilish kerak.
Kirim va chikim kassa hujjatlarining rakamlari va ma’lumotlarini KO-3 son shakl buyicha kirimi va chikim kassa hujjatlari bilan mukobil tekshirish usulida solishtirish zarur.
KO-3 son shakl buxgalteriyada albatta yuritilishi kerak. Bunday tekshirish buxgalteriya tomonidan yozilgan kirim va chikim kassa hujjatlarining kassir tomonidan almashtirib kuyilishi xollarini aniklash uchun zarur. Bundan tashkari, auditor sum yakunli barcha kassa hujjatlarini sanok bilan tekshirishi amalga oshiriladi.
Chunonchi kassa hisobotlarida koldiklarning kayd etilishi va ishga tushirilishi va oxirida ularning koldiklari kuchirib kuyilishi to‘g‘riligi tekshiriladi. Kup uchraydigan konunbuzarlik va suiiste’mollar soxta hujjatlarni rasmiylashtirish, tushgan pullarni kirimi kilmaslik, bir hujjatning uzini kassadan kayta -kayta hisobdan chikarish, kassa kirimi va chikimi buyicha oborotlar yakunini, tulov kaydnomalari yakunlarini noto‘g‘ri hisoblash, kassa daftari buyicha koldiklarni noto‘g‘ri chikarish, ishonchsiz buxgalteriya yozuvlarini kayd etish va kassa operatsiyalari aks ettirilgan buxgalteriya registrlariga tuzatishlar kiritish bilan boglikdir.
Auditor korxona kassasiga kirim kilingan pul mablag‘larning tulikligini aniklash maksadida butun tekshirilayotgan davrda kassa hisoboti buyicha hisob varakasi kamaytirilganligi hisobiga bankdan olingan kuchirma bilan takkoslaydi. Bunda tekshirish uchun chek daftarchalari varaklari xam jalb kilinadi. Tekshirish natijalari kuyidagi kurinishda rasmiylashtiriladi:
1.Chek daftari:chek rakami, sana, summa.
2.Bank kuchirmasi: sana, summa.
3.Kassa hisoboti buyicha: sana, kassa kirim orderi rakami, -summasi.
4.Farklari; kunlarda, summa.
Bankdan olingan pullar kirim kilinishi tulikligi tekshirilishi bilan bir vaktda bankka topshirilgan naqd pullar kassa buyicha to‘g‘ri aks ettirilganligi tekshiriladi.
Pulni kabul kilishda patta (kvitansiya) beradi, uning asosida kassadan chikim kassa orderi yoziladi. Ushbu urinda pul bankka uz vaktida topshirilmasligi xam, kassir tomonidan bank pattalari, bank kuchirmalari va hisob rakami buyicha bank operatsiyalari shifri soxtalashtirilishi yuli bilan kassa buyicha pulning hisobdan chikarilishi pulning amalda topshirilganidan kura, ortikcha kursatilishi xam mumkin.
Tushum summasining moddiy javobgar shaxslarning hisobotlari buyicha sotilgan moddiy boyliklar uchun tushumning tulikligini xam tekshirish zarur.
Chikim kassa hujjatlarini oddiy tartibga karab xam, chikimlarning iktisodiy bir xildagi turlari:

0. 
   -ishchi va xizmatchilarga ish xaki tulash;
   
1. 
   -mukofot tulash;
   
2. 
   -ijtimoiy sugurta buyicha tulovlar;
   
3. 
   -xizmat safarlari xarajatlari;
   
4. 
   -xujalik sarflariga pul berish va boshqalar buyicha xam tekshirishlar o‘tkazilishi zarur.
   

Bu turdagi xarajatlarning xar birini tekshirishda suiiste’mollar, gayrikonuniy va maksadga nomuvofik xarajatlar aniklanishi mumkin.
Masalan: bajarilmagan ishlar buyicha yakunlarni soxtalashtirish, tulov hujjatlaridan 2-chi marta foydalanish va boshqalar.
70-"Mexnatga xak tulash buyicha hisob kitoblar" scheti buyicha kredit koldiklari bilan tulanmagan tulov kaydnomalari buyicha tekshirilayotgan oyning 1-kuniga summa koldigi urtasidagi farksuiiste’mol kilish belgisi hisoblanadi.
Auditor tulov kaydnomalarida pul tulash to‘g‘risida ruxsat va tulov muddati kursatilgan yozuv bo‘lgan taqdirda pul tulanishini, korxona buxgalteriyasi xar oyda kassada kayta ruyxat kilinganligi, yokilgi-moylash materiallari va ovkatlanishga beriladigan talonlar xamda qat’iy hisobdagi blankalar hisobini kurib chikishi kerak.