“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

Li,  Terri 
va
  Vebli 
tomonidan  yaratilgan 
“Iqtisodiyotda  individuum 
(har  bir  shaxs)” 
(Lea,  Tarru  and  Webley,  1987)
42
  kitobidan  topish  mumkin. 
Mualliflar  “Favqulodda  yuz  beradigan  ikki  yoqlamalik”  deb  nomlangan  tamoyil 
tarafida bo’ladilar. Unga ko’ra har qanday “iqtisodiy xulq-atvor” moddiy tugallikka 
ega bo’ladi, iqtisodiyot esa o’z navbatida, ko’plab kishilarning iqtisodiy xulq-atvori 
natijasi hisoblanadi.  
Zamonaviy  iqtisodiy  psixologiyada  ikkita  yondashuvni  alohida  ajratib 
ko’rsatish mumkin:  
 
birinchisi
  -  sezilarli  darajada  iste’molning  madaniy  jihatlaridan 
uzoqlashib,  asosan  iqtisodiyot  va  psixologiya  o’rtasidagi  o’zaro  munosabatlarni 
ko’rib chiqadi; 
 
ikkinchisi
  -  madaniy  yondashuvlar  o’rtasidagi  aloqaga  yo’naltirilib, 
ommaviy  iste’mol  ijtimoiy  psixologiyasini  nisbatan  kengroq  fanlararo  soha 
doirasida tadqiq etadi. 
Ilmiy tajribalarni o’tkazuvchilar qat’iy asoslangan ko’rsatkichlar bilan “o’yin” 
tashkil  qiladilar.  O’yinchilarning  xulq-atvori  qoidalar  bilan  cheklangan  bo’lib, 
yuqori darajadagi foyda olishga yo’naltiriladi.  
Tadqiqotchilar sinovda ishtirok etayotganlarni o’yinda yana qatnashishga taklif 
etadilar.  Maqsadga  muvofiq  xulq-atvordan  og’ishni  xarajatlar  va  foyda  nisbatidagi 
o’zgarishlar funksiyasi sifatida ko’rib chiqish mumkin.  
Agar  cheklovlarga  rioya  qilgan  holda  yutuqning  subyektiv  ahamiyati 
o’rganiladigan  bo’lsa,  bunda  xuddi  o’sha  iqtisodiy  modellashtirish  tamoyillari 
qo’llanishi  mumkin.  Biroq  bunda  kishilar  o’zini  o’yinda  va  real  dunyoda  qanday 
tutishi o’rtasidagi muvofiqlikni topish talab qilinadi. Bu tashqi yaroqlilik masalasiga 
qaraganda ko’proq iqtisodiy xulq-atvorning muayyan turlari haqidagi masaladir. 
                                                 
40
  Bunkina  M.K.,  Semenov  V.A.  Ekonomika  i  psixologiya.  Na  perekrestke  nauk:  Uchebnoye  posobiye.  –  M.: 
Izdatelstvo “Delo i Servis”, 1998. – C. 71. 
41
  Bunkina  M.K.,  Semenov  V.A.  Ekonomika  i  psixologiya.  Na  perekrestke  nauk:  Uchebnoye  posobiye.  –  M.: 
Izdatelstvo “Delo i Servis”, 1998. – C. 29. 
42
 Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 451. 
 

---

111 
 
 
                                                                               
 
 
Iqtisodiy psixologiya real iqtisodiy borliqni idrok etish, fikrlash, tafakkur qilish 
va  ijtimoiy  tasavvurlarga  tayangan  harakat  uslublarini  bilishga  qaratilgan  ilmiy 
yo’nalishdir. 
Iqtisodiyot
 
-  odamlarning  xo’jalik  yuritish  munosabatlarini  o’rganadigan  fan 
bo’lib,  u  bularni  qanchalik  darajada  rejalashtirilgan,  o’ylangan,  o’rganilganini 
raqam  va  predmetlar  tilida  bayon  etilishidir.  Hozirgi  kunda  ushbu  munosabatlarda 
asosiy omil bo’lib, shaxs qatnashgani uchun ham, uning psixologiya bilan hamnafas 
bo’lish zarurligi yuzaga keldi.
43
 
Iqtisodiyot  hamda  psixologiya  fanlarining  uyg’unlashuvidan  paydo  bo’lgan 
iqtisodiy  psixologiyaning  predmeti  xo’jalik  munosabatlarining  inson  xulqi  va 
bilimlarida namoyon bo’lishini o’rganadi.  
Ya’ni  u  iqtisodiy  munosabatlar  tizimida  inson  axloqi  natijalari  va 
fenomenlarini  iqtisodiy  faoliyatning  mexanizmi,  shaxs  mentalitetiga  aloqador 
me’yorlar, iqtisodni yuksaltirishdagi qarorlar qabul qilish, muammolar yechimidagi 
ijtimoiy  fikrning  o’rni  kabi  omillarni  xo’jalikni  boshqarish  tajribasiga  tayanib 
o’rganadi.
  
A.Krilovning  ta’rificha,