“Kasbiy ta`lim” kafedrasi

taktil  sezgilar
,
  terimizga  tegib  turgan  narsani  uning 
silliqligini  yoki  g’adur-budurligini  his  etishdir. 
Harorat  sezgisi
  issiq-sovuqni  his 

---

63 
 
etish  demakdir.  Harorat  sezgisi  harorati  har  xil  darajali  buyumlarning  terimizga 
bevosita urilib turishidan paydo bo’ladi. Terimizga tegib turgan buyumning harorati, 
terimizga  nisbatan  pastroq  bo’lsa  -  sovuqni,  balandroq  bo’lsa  -  issiqni  sezamiz. 
Og’riq sezgilari
  ichki  va  tashqi  a’zolarimizda  bironta  o’zgarishga  bog’liq  bo’lgan 
xavfli xolatlarni ongimizda aks ettirish demakdir.  
 
SHu  bilan  birga,  adaptatsiya  - 
(
lot.  «adapto»  -  moslanmok
)
  analizator 
sezgirligining unga uzoq ta’sir etuvchi qo’zg’atuvchi ta’sirida yoki ular ta’sirining 
yo’qligida  o’zgarishi
 
muhim  ahamiyatga  egadir.  Adaptatsiya  (moslashish)  tufayli 
analizatorlar tashqi muhitning o’ta o’zgaruvchi sharoitlariga moslashishi mumkin.  
Ko’rish yoki eshitish sezgisining yo’qotilganligi ma’lum darajada sezuvchanlikning 
boshqa turlarini rivojlantirish hisobiga to’ldiriladi. Sezgi a’zolari sezuvchanligining 
kuchayish hodisasi ba’zi maxsus kasblar bilan uzoq vaqtdan bilan shug’ullanadigan 
shaxslarda  kuzatiladi.  Bularning  xammasi  sezgilarimiz  hayot  sharoitlari  va  amaliy 
mehnat faoliyati talablari ta’siri ostida rivojlanishining dalilidir. 
 
Xotira
 
-  atrof-muhitdagi  voqelikni  bevosita  va  bilvosita,  ixtiyoriy  va 
ixtiyorsiz ravishda, passiv va aktiv xolda, reproduktiv va produktiv tarzda, verbal va 
noverbal  shaklda,  mantiqiy  va  mexanik  yo’l  bilan  aks  ettiruvchi  esda  olib  qolish, 
esda saqlash, qaytadan esga tushirish, unutish hamda tanish, eslashdan iborat psixik 
jarayon  alohida  va  umumiylik  namoyon  qiluvchi  ijtimoiy  hodisa,  barcha 
taassurotlarni ijodiy qayta ishlashga yo’naltirilgan mnemik
 
(yunon.«mnema»-xotira) 
faoliyat, psixikaning «tanasi» sifatida namoyon bo’ladi. 
Xotira shaxs psixik faoliyatining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bo’lib 
hisoblanadi.  Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  xotiraning  bosh  roli  o’tmishda  yuz 
bergan  narsa  va  hodisalarni  aks  ettirish  bilan  cheklanib  qolmasdan,  balki  ham 
hozirgi,  ham  kelgusida  amalga  oshirish  rejalashtirilgan  voqelikning  ruyobga 
chiqishini ta’minlaydi.  
Inson  ko’rgan,  his  qilgan  va  eshitgan  narsalarining  juda  oz  miqdorinigina 
eslab qola oladi. Ma’lum bo’lishicha, bir vaqtning o’zida odam ongida 7 tadan ortiq 
belgiga  ega  bo’lgan  ma’lumotning  qolishi  qiyin  ekan.  Bu  ettita  so’z,  son,  belgi, 
narsaning shakli bo’lishi mumkin. Agar telefon raqamlari 8 ta belgili bo’lganda, uni 
yodda  saqlash  ancha  qiyin  bo’lardi.  Demak,  ongning  tanlovchanligi  va 
ma’lumotlarni saralab, terib ishlatish yana bir psixik jarayonni - xotirani bilishimiz 
lozimligini bildiradi.  
Inson  xotirasining  mukammal  bo’lishi,  ya’ni  his-kechinmalarimiz,  ko’rgan-
kechirganlarimizning  mazmuni  to’laroq  miyamizda  saqlanishi  quyidagi  omillarga 
bog’liq: 
 
esda saqlab qolish bilan bog’liq harakatlarning yakunlanganlik darajasiga; 
 
shaxsning  o’zi shug’ullanayotgan  ishga  nechog’lik  qiziqish bildirayotganligi 
va shu ishga moyilligiga;