Kasbiy shakllanishdagi inqirozlarning psixologik xususiyatlari

Nafaqaga chiqishdan soʻng ijtimoiy psixologik qarish davri boshlanadi. Bu bosqich intellektual jarayonlarning susayishi, emotsional kechinmalarning oshishi va pasayish bilan belgilanadi. Psixik faoliyat tempi pasayadi, yangiliklarga nisbatan ishonqiramaslik bilan qarash kuzatiladi. Shuningdek, yoshlar xulqini muhokama etish, oʻzini avlodini hozirgi kun avlodlarini vakillariga taqqoslash bilan belgilanadi. Omadsiz hayot, oʻlimdan qoʻrqish salomatligiga imkoniyat qilish, yaqin qarindoshlaridan imkoniyat qilish kabi noxushliklarga olib keladi.
Kasb tanlash faoliyatini oqilona tashkil etish uchun mamlakatimiz qaysi soha mutaxassislariga muhtojligini nazarda tutish va shunga yarasha maktab oʻquvchilarini ularning mayli, intilishi, qiziqishi, imkoniyati, aqliy va jismoniy qobiliyatlariga qarab, hamda u yoki bu kasbga yaroqliligini aniqlab, soʻngra kasbga yoʻllash kerak.Bundan tashqari, malakali psixologlar va pedagoglar (shu jumladan mahalla tarbiyachisi), murabbiylar, muhandislar va texniklar har bir kasb-hunarning oʻziga xos tomonlari haqida malakaviy maslahatlar tashkil qilishadi.
Shaxs kasbiy shakllanishining sermahsulligi va anglay olishining muhim omili uning kasbiy mehnatda ma’no topishidadir, oʻz kasbiy hayotini loyixalashtirish, ma’suliyat bilan kasb mutaxassislik va ish-joyini tanlash borasida qaror qabul qilishdadir. Albatta, bu muhim kasbiy muammolar shaxs oldida butun hayoti davomida paydo boʻlaveradi. Shaxs esa doimo oʻzgarib rivojlanib turadi. Demak, uning rivojlanishini turli bosqichlarida kasbiy anglash muammolari turlicha xal etiladi. Kasblar olamida oʻz oʻrnini toʻgʻri tanlash, oʻz ijtimoiy kasbiy rolini kasbiy mexnatga jamoaga va oʻziga boʻlgan munosabatini anglay olishi inson hayotining muhim komponentlari boʻlib koladi. Gohida kishida oʻz kasbiy holatidan qoniqmaslik hissi paydo boʻladi. Shuningdek, insonlarda gohida majburiy holatda kasb (mutaxassislik)ni va ish joyini almashtirish xollari uchrab turadi. Ta’kidlash mumkinki, shaxs oldida doimo undan kasbga boʻlgan munosabatni aniqlash, gohida oʻz kasbiy yutuqlarini tahlil 246 etish, kasb tanlovi yoki uni almashtirish qarorini qabul qilish, karerani aniqlash,korreksiyalash boshqa kasbga xos boʻlgan masalalarni xal etishni talab etadi. Kasbshunoslikda barcha, bu muammolar kompleksi kasbiy aniqlanish deb tushuniladi. Shaxsda kasbiy shakllanish konsepsiyasini tadqiqotchi psixologlar tomonidan turlicha tushuntirib berilgan. A.Maslou konsepsiyasi boʻyicha, inson takomillashib borishiga, oʻzini namoyon etishiga boʻlgan intilishi aks etadi. Uning konsepsiyasida “Aniqlanish” tushunchasi “Oʻzini namoyon etish” tushunchasi yaqin atama sifatida e’tirof etiladi. P.G.Shedrovskiy “Aniqlanish” insonning oʻzini oʻzi individual tarixini yaratish qobiliyati sifatida, oʻzligini aniqlay olishida koʻradi. E.A.Klimov kasbiy anglashni batafsil taxlil etib, uni “psixik rivojlanishining, nimadir foydali ishni qiluvchilar” professionallar xamjamiyatining toʻlaqonli ishtirokchisi sifatida oʻzini shakllantirishning muhim koʻrinishidir.