Kasbiy pedagogika

Ish la b ch iqarish t a ’limi b osqichlari.
O 'q u v c h ila rn in g k o 'p c h ilik k asb lar b o ‘y ic h a ishlab chiqarish t a ' ­
limi uch ta asosiy bosqichga:
a) o ‘quv ustaxonalarida, o 'q u v m ay d o n larid a , o ‘quv labaratoriya- 
larida, bilim y urtining o 'q u v x o 'ja lik la rid a g i ishlab chiqarish ta'lim i;
b) ishlab chiqarish sharoitlari (k o rx o n alard a , qurilishlarda. x o ‘- 
j a lik la rd a ) ishlab chiqarish t a ’limi;
v) ishlab chiqarish tajribasiga boMinadi. H a r bir b osqich o 'z ig a xos 
m a q s a d g a va o 'q u v ja ra y o n id a o ‘z o ‘rniga ega b o 'l i b . kasb xususiyat- 
iga q arab ular turli m uddatli b o 'la d i va u ishlab chiqarish ta 'lim i d a s­
turi bilan belgilanadi. O 'q u v c h ila rn in g ishlab ch iq arish ta 'l i m i ustozi 
ra h barligida am alg a oshiriladi. B u ustoz o 'z i g a biriktirilgan g uruhga 
b ilim yurtidagi t a ’limning boshidan o x irig a c h a ra h b a rlik qiladi.
P e d a g o g ik a d a t a ’lim jara y o n i ( o 'q u v ja ra y o n i) deg a n d a, o 'q i t u v ­
chin in g h am d a uning rahbarligidagi o 'q u v c h il a r n i n g bilimlar, k o ‘- 
n ik m a la r va m a la k a la r tizimini ongli v a m u s t a h k a m o'z la sh tirish g a , 
ularni hayotga tatbiq etish m asalasini sh ak llan tirish g a m ustaqil fikr 
yuritishga, bilish qobiliyatlarining riv ojlantirishga aqliy v a jis m o n iy
m e h n a t m adaniyatini egallashga q aratilgan izchil v a o 'z a r o b o g 'liq
h a rakatlarning m ajm ui tushuniladi.
O 'q u v jarayonining bir qismi hisoblangan ishlab chiqarish t a ’limi 
uchun uning barcha um um iy qonuniyatlari ham xosdir. Ishlab chiqarish 
t a ’limining o'z ig a xos jihati, avvalo, shundan iboratki, bunda o 'q u v ja ra y ­
oni o'quvchilarning unumli mehnati davrida am alga oshiriladi. B u esa, 
o 'q u v jarayonining o'z ig a xosligini (uning m azm uni, o'quvchilarning 
o 'q u v faoliyati, ustozning ta'lim berish faoliyati, ta 'lim vositalarini, ya'ni 
uning barcha asosiy tarkibiy qismlarini) keltirib chiqaradi.
Ishlab chiqarish ta'lim in in g m azm uni tegishli kasbdagi ishchining 
m ehnat faoliyatini ham da m alaka darajasini (razryad, sinf, kategoriya
127

---

va hokazolarni) tahlil qilish asosida belgilanadi. Bunday tahlil shuni 
ko'rsatadiki, ishchining mehnat faoliyati kasbidan qat'i nazar quyidag- 
ilarni rejalashtirish; tayyorgarlik; am alga oshirish; nazorat va ishlab 
chiqarish jarayoniga xizm at ko'rsatish vazifalarini o 'z ichiga oladi.
Ishlab chiqarish jara y o n in i rejalashtirish topshiriq bilan tanish- 
ishni, m anbalarni, texnologiya jarayonlari, asboblar, m oslam alarni 
tanlashni. zarur hisoblash ishlarini. ishni ijro etish rejasini tuzishni 
o ’z ichiga oladi.
Ishlab chiqarish ja ra y o n ig a tayyorgarlik-m ateriallar, asboblar. 
uskunalarni ishga taxt qilishdir.
Ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirish qo'lda bajariladigan op- 
eratsiyalarni bajarish, ishlayotgan uskunalarni boshqarish, apparatlar va 
qurilmalarda ro'y berayotgan texnologiya jarayonlarini sozlab turishdir.
Ishlab chiqarish jara y o n in i nazorat qilish texnologiya ja ra y o n in in g
borishini. ishchining o 'z faoliyati, usk u n alar ishi. m ah su lo t sifatini 
tekshirishni va baho berishni o 'z ichiga oladi.
Ishlab chiqarish ja ra y o n ig a x iz m a t ko 'rsa tish uskunalarga qarov, 
nosozliklarni b arta raf etish. ish o'rn in i tashkil qilishdan iboratdir.
D em ak, o 'q u v m u assasa sid a o 'q u v c h ila rg a ishlab chiqarish ta'lim i 
berishning asosiy vazifasi - ularga o 'z kasblari uchun xos b o 'lg a n
ishlab chiqarish jara y o n in i rejalashtirish, tayyorlash, am alg a oshirish. 
nazorat qilish va x iz m a t k o 'rsa tish g a o'rg atish d a n iborat.
M utaxassis bajaradigan ana shu vazifalarning tegishli kasb g a va 
m alaka darajasiga m uvofiq aniq m azm uni kasbiy m ah o ra t tavsifno- 
m asida aks etadi. Bu hujjat ishchining bajaradigan ish va kasblari 
b o 'y ic h a u m um davlat yag o n a t a ’rif-m ahorat m a ’lum otnom asi aso­
sida tuziladi. U nda o 'q u v c h i bilim yurtidagi ta 'lim olish d a vom ida 
egallashi lozim b o 'lg a n bilim va m alakalarga asosiy talablar qayd 
etilgan. M ahorat tavsifnom asi bilim yurtida m utahassislarni tayyor­
lash mohiyatini belgilovchi asosdir. Hozirgi kunda bu vazifani davlat 
t a 'lim standartlari boshqaradi. Bu asosda dastur tuziladi.
Ishlab chiqarish t a ’limi m azm u n in i belgilovchi asosiy davlat huj- 
jati b o 'lg a n ishlab chiqarish t a ’limi dasturlarida bayon qilinadi. Ishlab
128

---

chiqarish t a ’limi d as tu rid a o ‘quv m a teria lining m u ra k k a b lig ig a qarab 
m ehnat jara y o n larin i b a jarishning o ‘zaro bogMiq yoMlari, operatsi- 
yalari va usullari m u a y y a n tartibda jo y la sh tirilg a n m a v z u la rg a (oddi- 
y dan m u ra k k a b g a to m o n ) birlashtiriladi.