Касбий педагогика. Касбий психологияси шахсда касбга доир билим, кўникма

Тарбия жараёнининг моҳияти.
Тарбия жараёни ўзига хос хусусиятларга эга. Унинг 
муҳим хусусияти аниқ мақсадга йўналтирилганлигидир. 
Замонавий талқинда тарбия жараёни ўқитувчи ва ўқувчи (тарбиячи ва 
тарбияланувчи)лар ўртасида ташкил этилувчи ҳамда аниқ мақсадга йўналтирилган 
самарали ҳамкорлик жараёни демакдир. 
12
Зеро, тарбия жараёнида ўқитувчи ва 
ўқувчиларнинг фаолиялари ташкил этилади, бошқарилади ва назорат қилинади.
Тарбия жараёни кўп қиррали жараён бўлиб, улар тарбия моҳиятини ёритишга хизмат 
қилувчи ички ва ташқи (субъектив ва объектив) омиллар асосида ташкил этилади. 
Субъектив омиллар шахснинг ички эҳтиёжлари, қизиқишлари, ҳаётий муносабатларини 
англатиш, объектив омиллар эса шахснинг ҳаёт кечириши, шаклланиши, ҳаётий 
муаммоларини ижобий ҳал этиши учун шароит яратади. Тарбия мақсади педагогик 
фаолият мазмуни, йўналиши, шакли ҳамда объектив шароитлар билан қанчалик 
мутаносиб келса, шахсни шакллантириш борасида шунчалик муваффақиятга эришилади. 
Тарбия жараёнининг ташкил этилиши ва бошқарилишида нафақат ўқитувчи фаолияти, 
балки ўқувчининг ёш ва психологик хусусиятлари, ўй-фикрлари, ҳаётий қарашлари ҳам 
муҳим ўрин тутади. 
Тарбия жараёнининг яна бир хусусияти унинг узоқ муддат давом этишидир. Тарбия 
натижалари тез суръатда яққол кўзга ташланмайди. Ўзида инсоният сифатларини намоён 
эта олган шахсни тарбиялаб вояга етказишда узоқ муддатли давр талаб этилади. Мактаб 
тарбияси шахс онги, дунёқарашини шакллантиришда муҳим ўрин тутади. Чунки ёшлик 
йилларида инсонда одоб тизими юқори даражада таъсирчан ҳамда беқарор бўлади. Шу 
боис тарбия муваффақияти айни ўқувчилик йилларида шахсга тўғри тарбия бериш 
лозимлигини тақозо этади. Тарбия жараёнининг яна бир муҳим хусусияти унинг 
узлуксизлиги саналади. Тарбия жараёни ўқувчилар ва ўқитувчининг биргаликдаги 
1.
12
Подлаc
ы
й И.П. Педагогика. В 2 кн. Кн. 2. – Москва, Владос, 1999. 

---

82 
узлуксиз, тизимли ҳаракатлари жараёнидир. Ўқувчиларда ижобий сифатларни қарор 
топтиришда ягона мақсад сари йўналтирилган, бир-бирини тўлдирувчи, бойитиб борувчи, 
такомиллаштирувчи тарбияни ташкил этиш алоҳида аҳамият касб этади.