Касбий қайта тайёрлаш

2. Логопсихология фанининг ривожланиш тарихи 
Қадимги Рим педагоги М.Ф.Квинтилиан ўзини “нотиқ тарбияловчи” киши 
деб ҳисобланганлиги учун ҳам боланинг нутқини ўзгаришига, нутқда 
учрайдиган нуқсонларга катта эътибор берди. 
У болаларнинг нутқи ёшлик чоғиданоқ соф бўлиши учун курашди ва шу 
сабабли болаларни уйда тарбияламоқ учун олинадиган энага ва 
мураббийларнинг талаффузи яхши бўлиши керак, деб ўқтиради. Шунингдек, 
Квентилиан мусиқий таълим бериш масаласига ҳам боланинг нутқини яхшилаш 
нуқтаи назаридан қаради. Мусиқа ва тилни ўрганиш талаффузнинг 
яхшиланишига ёрдам беради, нутқнинг услубини яхшилайди, уни ифодали 
нутққа айлантиради, деб айтган. 

---

31 
Бу ишларда нутқнинг талаффуз томони, луғат бойлиги, грамматик 
тузилиши, мантиқий ва товуш томонларини ўзгартиришга таъриф берилди. 
Боланинг психик ва руҳий ривожланишида нутқнинг аҳамиятини 
белгилаш оғир. Барча психик жараёнлар – идрок, хотира, тасаввур, тафаккур, 
хулқ-атвор нутқ иштирокида шаклланади (Л.С.Виготский, А.Р.Лурия, 
А.В.Зопорожец). 
нутқида камчилиги бўлган болаларда интеллектуал ривожланиш суръати 
орқада қолиши мумкин. У атрофдагилар билан кам мулоқотга киради, шунга 
боғлиқ ҳолда тасаввур доираси чегараланади, тафаккурнинг ривожланиш темпи 
орқада қолади. Шундай қилиб нутқий бузилиш таҳлили психик 
ривожланишнинг турли томонлари билан боғлиқлиги асосида нутқий 
патологиялар мавжуд болаларни ўрганишга комплекс ёндошув бўлишни таҳлил 
этади. Буни махсус психологиянинг таркиби бўлган логопсихология фани 
ўрганади. Логопсихология фанининг ривожланишини бир неча босқичлари 
мавжуд: 
1.
Клиник босқич.
 
Нутқий бузилишлар логопедия фанининг тадқиқот объекти бўлган, нутқий 
патологияли болаларни ўрганиш ХIХ-ХХ асрга тўғри келади. Нутқ нуқсони 
мавжуд болаларни ўрганиш терминологияси турли босқичларда турлича 
бўлган. 
1920 йилларда Россияда оғир нутқий бузилишлар нутқда пайдо бўлгунга 
қадар “алалия” термини билан ифодаланган. Чет элда бу бузилиш “ривожланиш 
афазияси”, “конституционал нутқнинг тўхташи”, “туғма афазия” (А.Л.Кентон, 
Ф.Жилр, Ф.Кохар) деб номланган. 
Нутқ бузилишларининг дастлабки таснифи А.Куссмаулнинг типологияси 
ҳисобланади. А.Куссмаул нутқ бузилишлари ҳақидаги нотўғри тасаввурга эга 
эканлигига кўра танқидга учраган. Бу тасниф ХХ асрнинг биринчи чорагида чет 
эл ва рус тадқиқотчиларининг илмий ишларида кенг қўлланган (Г.Гуцман, 
Э.Фрешелс, С.М.Дебрагаев). Улар илгари сурган таснифларда умумий 
жиҳатлар кўп эди (Клиник ёндошув лотин ва грек сўз ясовчи элементларидан 
ташкил топган тил таснифи). Лекин таснифлар ўртасидаги фарқ бузилишларни 
гуруҳлашда номлаш, қўлланаётган кўрсатгичлар борасида ифодаланган.
Таснифлар ўртасидаги қарама-қаршиликлар, уларнинг таркибидаги 
соддаликлар ХХ аср илм-фан ютуқлари олдида яққол кўзга ташланиб қолди.