Касбий қайта тайёрлаш

 
 
3-мавзу. Нутқида камчилики бўлган болалар диққатининг хусусиятлари 
Режа: 
1. Диққат ҳақида умумий тушунча. 
2. Диққатнинг ривожланиши. 
3. Нутқида камчилиги бўлган болалар диққатининг ўзига хослиги. 
1. Диққат ҳақида умумий тушунча 
Диққат – айрим предмет ва ҳодисаларнинг бир вақтда бошқалардан четга 
олишда энг яхши аксини таъминловчи инсон руҳий фаолиятининг хусусияти. 
Диққатнинг асосий вазифалари:
- айни вақтда психологик ва физиологик жараёнлар кераклигини 
фаоллаштириш ва окераксизини тўхтатиш; 
- эҳтиёжларига кўра келиб тушаётган маълумотни ташкилий ва мақсадли 
танлаб олишга ёрдам бериш; 
- бир хил объект ёки фаолият турларида психик фаолиятнинг танланувчи 
ва узоқ бир ерга тўпланишини таъминлаш.
Инсон диққати беш хил асосий хоссаларга эга: турғунлик, тўпланганлик, 
йўналтириш, тақсимлаш ва кўламлилик.
1.
Диққатнинг турғунлиги маълум бир объект, фаолият предметига 
чалғимасдан узоқ вақт ичида қараш хусусиятида намоён бўлади.
2.
Диққатнинг тўпланганлиги (қарама-қарши хислат паришонлик) бир хил 
объектларга диққатини қаратиш ва бошқаларидан онгида мавжуд бўлган 
фарқларда намоён бўлади. 
3.
Диққатнинг йўналтирилиши, қаратилиши уни бир объектдан бошқасига, 
бир фаолият турдан ўзга турга кўчирилиши сифатида тушунилади. Диққатнинг 
йўналтирилиши функсионал равишда икки хил турли йўналишдаги жараён 
билан боғлиқ: диққатнинг қаратилиши ва бўлиниши. 
4.
Диққатни тақсимлаш уни етарли бўшлиққа сочиш (тарқатиш), параллел 
равишда бир неча фаолият турини бажариш қобилиятидан иборат. 
5.
Диққат кўламлилиги одамнинг юқори диққатлигида (онгида), бир вақтда 
сақланишга қобилиятли маълумотнинг миқдори билан аниқланади. Маълум 
белгиларга бўлиш мумкин бўлган кўпгина диққат турлари мавжуд: 
1. Предмет, фаолият материалига кўра: 
- сенсор-персептив; 
- интеллектуал; 
- ҳаракатлантирувчи;

---

42 
2. Йўналганлигига кўра: 
- ташқи; 
- ички. 
3. Акс эттирилган (таъсир қилинган) боғлиқлик ва муносабатлар 
хусусиятига кўра: 
- эмперик; 
- назарий. 
4. Етакловчи анализаторга кўра: 
- қараш; 
- эшитиш; 
- кинестетик. 
Бевосита диққат хеч нарса билан бошқарилмайди. Инсон қизиқишлари ва 
эҳтиёжларига тўғри келадиган объектга қаратилган диққат бундан мустасно. 
Намоён бўладиган диққат – махсус воситалар ёрдамида, масалан имо-
ишоралар, сўзлар, кўрсатиш белгилари билан бошқарилади. 
Ихтиёрсиз диққат-ирода иштироки билан боғлиқ эмас. Ихтиёрий диққат 
– ирода орқали бошқарилишини ўз ичига олади. 
Хиссий диққат - ҳиссиёт ва сезиш аъзолари танланувчи иши билан 
боғлиқ.