Kasb tanlashga

Pedagogik-metodik qismni 
tashkil etuvchi bo‘limlar.
Pedagogik-metodik qism ning paragraflar soni va m azm uni 
ishni turiga qarab belgilanadi. Odatda birinchi bobda tadqiqot
407

---

olib borilgan obyekt bo'yicha qisqacha m a’lumot berish bilan 
birga mavzuning umumiy nazariy masalalari bo‘yicha m azkur 
tadqiqot natijalarining amaliyotda tatbiq etilishi m um kin bo‘lgan 
niuassasaning qisqacha tavsifnomasi berilishi lozim. M azkur 
bobda quyidagi paragraflar o‘zaro mantiqiy izchillikda beriladi;
— kasbiy ta ’lim jarayonlarini o‘qitishda zamonaviy pedagogik 
va axborot texnologiyalarining ahamiyati;
— kasbiy ta ’lim jarayoni bo‘yicha fan rivoji va istiqbollarini 
o'qitishda elektron darsliklarning ahamiyati;
— kasb ta ’limi muassasalarida ta ’lim-tarbiya jarayoniga qo‘yi- 
ladigan talablar;
— texnologik jarayonlar va zamonaviy texnikalarning ishlash 
mexanizmi bo‘yicha o‘quvchi-talabalarni mustaqil ijodiy faoli­
yatini tashkil etishi;
— turli m ahsulot ishlab chiqarish uchun texnologik jarayon- 
larni boshqarish va ularning om illarini o‘zgartirish uslubiyati 
bo‘yicha masofadan o ‘qitish metodlari;
— turli xomashyolarni qayta ishlashdagi o‘ziga xos jihatlarini 
o‘qitish jarayonida o‘qituvchining pedagogik madaniyati va kasbiy 
mahoratining ahamiyati;
— texnologik uskunalarni tanlash va asoslash usullarini belgi- 
lash jarayonida didaktik vositalardan foydalanishi;
— xomashyo, yarim tayyor va tayyor mahsulotning sifatini 
aniqlash va nazorat qilish bo‘yicha tashkil etiladigan fakultativ va 
qo‘shimcha mashg‘ulotlar mazmuni;
— mahsulotdagi nuqsonlarning sababini aniqlash va bartaraf 
etish uslublari o‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan pedagogik-psi- 
xologik usullar;
— kasb-hunar kollejlarida ta’lim-tarbiya jarayonining to‘g‘ri 
tashkil etilishi va ularda integratsiyalashuv jarayonining amalga 
oshishi;
— kasb-hunar kollejlarida o‘qitish jarayonida baholashning 
reyting tizimi;
— kasb-hunar kollejlarida ta ’lim jarayonlarini boshqarish 
bo‘yicha tashkil etiladigan mustaqil ta’lim mazmuni;
— kasb-hunar kollejlarida o ‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan 
modellashtirish va avtomatlashtirish metodlari;
— kasb-hunar kollejlarida o‘qitishning umumiy prinsiplari va 
metodlari;
408

---

— k a sb -h u n a r kollejlarida t a ’lim ja ra y o n la rin i kom pyuter 
grafikasining dasturiy vositalarini ishlab chiqishi;
— mahsulot ishlab chiqarishdagi har bir texnologik jarayonni 
geom etrik shakl va chizm alarda ifoda etish, tasvirlash usullarini 
aniqlash;
— ishlab chiqarish materiallari va ularni qayta ishlash va sifat 
o'zgarishini o‘qitish jarayonida didaktik vositalarning qo‘llanishi;
— hayot faoliyati xavfsizligi nazariyasi, ishlab chiqarish kor- 
xonalaridagi zararli va xavfli holatlar, sanoat sohasida xavfsizlik 
psixologiyasi va uni tahlil qilish tizim lari;
— atrof-m uhit va insonni fizik, kimyoviy va biologik hodi- 
salarning zararli ta ’siridan him oyalash vositalari va usullarini 
aniqlanishi;
— «inson-texnika-m uhit» tizim ini loyihalashda inson omili 
m uam m olarini hal qilishning ilmiy asoslari va usullari;
— texnika obyektlari va jarayonlarini patentga loyiqligi va pa- 
tentning chinakam ligini tadqiq etishning pedagogik-psixologik 
asoslanishi;
— o‘lchov vositalarini tekshirish usullari va ularda yo‘l 
qo‘yiladigan xatolik chegaralari bo‘yicha m e’yoriy hujjatlarni 
yaratilishi;
— zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalari asosida 
dars o‘tish metodikasi; 
/1
— darsni to ‘g‘ri tashk>.' etish rejasi va unda taqdim etiladigan 
axborotlarni integratsiyalash;
— darsning texnologik xaritasi, professiogrammalarga qo‘yila- 
digan talablar;
— m uam m oli ta ’lim va uni amalga oshirishning o‘ziga xos 
xususiyatlari;
— pedagogik madaniyat va kasbiy mahorati;
— pedagogik, psixologik va kasbiy yo‘nalishlarda tashkil eti­
ladigan fakultativ va qo‘shim cha m ashg‘ulotlar m azm uni;
— o ‘quvchi-taIabalarning m ustaqil ijodiy faoliyatini tashkil 
etish maqsadida seminar, amaliy va laboratoriya m ashg‘ulotIarida 
foydalaniladigan m uammoli topshiriqlar m azm uni;
— pedagogik, psixologik va kasbiy yo‘nalishlarda tashkil eti­
ladigan mustaqil ta ’lim mazmuni;
— o ‘qitish jarayonida qo‘llaniladigan pedagogik-psixologik 
usullar;
409

---

— o'quv jarayonida qollaniladigan modellashtirish va avto- 
matlashtirish metodlari;
— dars jarayonida qo‘llaniladigan texnika (kompyuter, audio 
va videotexnikalar) va boshqa yordamchi didaktik vositalar (tar- 
qatma materiallar, ko'rgazmali qurollar va h.k.);
— elektron darsliklar asosida texnologik jarayonlarni o‘qitish 
tamoyillari va metodlari (mavzuni yoritish jarayonida elektron 
darsliklar imkoniyatlari yordamida taqdim otlar namoyish etish 
hamda ulardan samarali foydalanishning yo‘l-yo‘riqlari);
— kasbiy fanlarni o‘qitishning um umiy tamoyillari va m e­
todlari;
— kasbiy ta’lim jarayonida masofadan o‘qitish metodlari;
— o‘quv jarayonida qo‘llaniladigan interfaol m etodlarni aniq­
lashi va ularni qo'llashi;
— dars uchun zarur bo‘ladigan o‘quv va uslubiy m ateriallar 
ishlab chiqishi;
— amaliy mashg‘ulotlar hamda laboratoriya mashg‘ulotlari ja ­
rayonida o‘quvchi-talabalarning mustaqil ijodiy faoliyatini tashkil 
etuvchi muammoli topshiriqlar yaratilishi;
— o ‘quvchi-talabalarning loyihachilik qobiliyatini shakl- 
lantirishga xizm at qiluvchi topshiriqlar to'plam ini ishlab ch i­
qishi;
— darsga oid asosiy va yordamchi vositalar (tarqatma m aterial­
lar, ko‘rgazmali qurollar, audio, video texnologiyalar)ni tayyorlay 
olishi va darsning texnologik xaritasini tuzishi;
— o‘quvchilar faoliyatini baholashning reyting tizim ini ishlab 
chiqishi;
— mavzuni yoritish jarayonida elektron darsliklardan samarali 
foydalanishning yo‘l-yo‘riqlarini ishlab chiqishi;
— kasbiy ta ’lim jarayonida masofadan o‘qitishni tashkil etishda 
o‘qitish m etodlarini tahlil qilib, ularni qo‘llash uchun metodik 
tavsiyalarni ishlab chiqishi ko‘zlanadi.
Shuningdek, bu qismda m uallif tom onidan o‘rganib chiqil- 
gan materiallar tahlili asosida erishilgan natijalar, yangiliklar, 
ixtirolar, m e’yoriy ko‘rsatkichlar, tavsiya etilayotgan texnologik 
jarayonlar asoslab beriladi, shunga mos jadvallar tavsiya etiladi, 
taklif etilayotgan obyektni takomillashtirish yollari, iqtisodiy sa- 
maradorligi aniqlanadi, ilgari surilayotgan g‘oya va takliflar ilmiy 
jihatdan asoslanadi.
410

---

Tahlilning dastlabki materiallari talaba tom onidan pedagogik 
amaliyot jarayonida o‘rganilgan o‘quv muassasasining ish rejasi 
yoki ularning bir qismi, yillik hisobot, moliyaviy va statistik hiso- 
bot m ateriallari va boshqa hujjatlar bo‘lishi mumkin.
To‘plangan material hajmi va tavsifi qabul qilingan tadqiqot 
metodikasining o‘ziga xos xususiyatlariga bog‘liq. Bunda quyidagi 
m etodlardan foydalanish ko‘zlanishi m umkin: empirik (kuzatuv, 
taqqoslash, chamalash, o‘lchov, tajriba-sinov), ekspert baholash, 
ekspert tahlil, hisoblash tahlili, m e’yoriy, tashkiliy-loyihalash, 
grafik tahlil, param etrik, korrelatsion tahlil, variativ, diskrimi- 
nant, asosli tahlil, evristik (analogiya, inversiya, empatiya, ideali- 
zatsiya, «aqliy hujum», assotsiatsiya, sinektika, morfologik tahlil 
va b.), iqtisodiy-matematik modellash, ijtimoiy-iqlisodiy tahlil 
(taqqoslash, tanlab o‘rganish, guruhlash va korrelatsion tahlil), 
m uhandis-iqtisodiy hisob.
Ta’lim muassasalarida umumkasbiy va ixtisoslik fanlari 
o‘qitiIishini o‘rganish to ‘plangan m ateriallarni qayta ishlashni 
m o‘ljallaydi. M a’lum otlarni qayta ishlash iqtisodiy, ijtimoiy va 
psixologik tahlilni zamonaviy m etodlardan foydalanish bilan 
amalga oshirishni taqazo qiladi.
Xulosa va takliflar qismi malakaviy ishda um umiy hajmining 
5—7 foizini tashkil etadi. Unda ish m azm uni bo‘yicha ishlab 
chiqilgan xulosalar va anifi takliflar, erishilgan natijalar mujas- 
sam lashtiriladi. Malakaviy .sh ayrim boblardagi xulosalar va tak­
liflar bilan ham tugallanishi m um kin, am m o undan eng m uhim - 
lari ishning oxirida, ya’ni xulosa bo‘limida aks ettirilishi kerak.
Bitiruv malakaviy ishning xulosa qismida olib borilgan tad ­
qiqot natijalari keltiriladi, um um lashtirilgan holda malakaviy 
ish maqsadi va vazifalarida ifodalangan masalani o‘rganilganlik 
xulosalari bayon etiladi, mavzuning istiqboldagi ishlab chiqilishi 
m o‘Ijallanadi.
Bitiruv malakaviy ishining xulosa qismida talaba tugallangan 
kasbiy topshiriqni yechadi. Ya’ni u bitiruv malakaviy ishning xu­
losa qismidagi asosiy masalalarda o‘z nuqtayi nazarlarini asosli 
tarzda bayon etishi lozim. Bunda bakalavr:
— yechilayotgan topshiriq bo‘yicha masala holatini o‘rganib, 
uni tahlil qilib beradi;
— kasbiy-pedagogik talablarni ifodalaydi, topshiriqni yechish 
talqinlarini ko‘rib chiqadi va oqilona yo‘lni aniqlaydi;
411

---

— psixologik, pedagogik va metodik yechim ning matematik- 
statistik talililini qilib beradi;
— hal etilgan m asalaning iqtisodiy sam aradorlik darajasini 
belgilaydi;
— topshiriq yechimi bo‘yicha xulosa va takliflarni beradi h am ­
da ularni amaliyotga tatbiq etish imkoniyatini aniqlaydi.
Bu qismda ko‘rilayotgan masalaning hozirgi ahvoli tahlil qi- 
linadi, amaliyot davrida to‘plangan statistik m ateriallar asosida 
tadqiqot obyektida mavjud kam chiliklarni yo‘qotishga qaratil­
gan taklif va tavsiyalar asoslanishi kerak. Tajriba orttirish vaqtida 
yig‘ilgan hamda tadqiqot jarayonida tahlil qilingan materiallar, 
hal qilinmagan masalalar, m uam m olarni aniqlash va shunga m u­
vofiq xulosalar keltiriladi. M uammoni o ‘rganish uslub va uslubi- 
yati yoritiladi. Bu malakaviy ish m azm unining asosiy g‘oyasini 
ifodalaydi.
Xulosa yangi ma’lumotlar, dalillar, belgilarni o‘z ichiga ol- 
masligi, balki xulosalar ishning asosiy m atnidan mantiqiy kelib 
chiqishi zarur. Xulosaning taxm iniy hajmi 3 -5 varaqdan osh- 
masligi kerak.