Kasb tanlashga

4. 
0 ‘quv ustaxonalarida bajariladigan ishlar ro‘yxatini ishlab
chiqish. 0
‘quv ustaxonasida q ilinadigan ishlar ro ‘yxati — h ar bir 
sinfda o ‘quv yili davom ida qanday ish larn i bajara olish im koniya­
ti m avjudligini oldindan aniqlash, bu ishlarni bajarishda nazariya 
va am aliyotning bir-biriga m utanosibligini am alga oshirish h a m ­
da u la rn i qanday ketm a-ketlikda bajarish kerakligini ko‘rsatuvchi 
hujjat b o ‘lib, h ar bir m aktab o ‘qituvchisi m ahalliy shart-sharoitlar, 
tushgan buyurtm alar, o ‘quv dastu rid a ko‘rsatilgan ish obyektla- 
rin in g nam unaviy ro‘yxatini hisobga oigan holda taqvim iy m av­
zuli rejaga solinib ishlab chiqiladi va m aktab direktori to m onidan 
tasdiqlanadi.
0 ‘quv ustaxonasida qilinadigan ishlar ro‘yxati va taqvim iy 
m avzuli reja bir vaqtda tuziladi. 0 ‘quv ustaxonasida qilinadigan 
ishlar ro ‘yxati bu ishlar o ‘quvchilar to m o n id an dars davom ida b a­
ja rilad ig an b o ‘lganligi uchun o ‘quvchilar yil davom ida qancha vaqt 
am aliy ish bilan m ashg‘ul b o 'lish larin i aniq lash dan boshlanadi. 
B uning uch u n o ‘qituvchi to m o n id an ishlab chiqilgan taqvim iy 
m avzuli reja tah lil etilib, quyidagi savollar aniqlashtiriladi; qaysi 
m avzularni o‘qitishda o ‘quvchilar am aliy ish bajarm aydilar m a­
salan, nazariy darslarda, «Y og'ochlarning tu zilish i va ularn in g
xossalari», «Tokarlik vintqirqish stan oginin g u m um iy tuzilishi va 
ishlash prinsipi», «K orxonalarga ekskursiya» va h.k.
227

---

Amaliy soatlarning umumiy yig‘indisi aniqlanadi. H ar bir 
amaliy mashg‘ulotda o‘qituvchi darsning tashkiliy qismi va kirish 
instruktaji hamda darsni yakunlash uchun har bir darsning 1\4 
qismini, ya’ni 25% gacha sarflashi kerak. Yuqoridalarni hisobiga 
olgan holda o‘quvchilarning o‘quv yili yoki choragi davrida te ­
gishli bo'lim bo‘yicha amaliy ishlarni bajarishlari uchun qancha 
vaqt ishlashlari aniqlanadi.
Faraz qilaylik, biriktirilgan sinf bo‘yicha yog‘ochlarga ishlov 
berish uchun X soat rejalashtirilgan, Shulardan U soatida faqat 
nazariy darslar to ‘g‘ri keladigan vaqt. Amaliy m ashg‘ulotlar 
uchun X-U soat vaqt qoladi. 0 ‘quvchilarning amaliy ishlar bilan 
band bo‘ladigan sof soatlari quyidagicha bo‘ladi:
(X-U) * 3/4 soat ^ (X-U) * 3/4 * 45 « 34 * (X-U) min
Demak, tanlagan bo‘lim bo‘yicha rejalashtiriladigan ishlarni 
o‘quvchilar (X-U) * 3/4 soatda bajara oladigan bo‘lishlari kerak.
Bu amaliy ishda bajarilishi zarur bo‘lgan ikkinchi topshiriq 
tegishli sinfda qanday ish obyektlarini bajarish m um kinligini 
aniqlashdan iboratdir.
0 ‘quv dasturida har bir sinfda har bir bo‘lim bo‘yicha baja­
rish uchun tavsiya etilgan bir qancha ish obyektlarining taxm iniy 
ro‘yxati keltirilgan. Bundan tashqari, maktabga tushgan buyurt- 
malar, maktab ehtiyoji uchun kerakli bo‘lgan ish obyektlari ham 
bo‘lishi mum kin. Bu ish obyektlarini sinflar bo‘yicha rejalashti­
rishda har bir sinfda o‘rganilgan mavzu, o ‘quvchilar tom onidan 
o‘zlashtirilgan operatsiyalar ish turlari ham da o‘quvchilarning 
yosh va individual xususiyatlari hisobga olinadi, yuqoridagi ish 
obyektlari o‘quv dasturi talablariga mos kelsa, birinchi navbatda 
maktabga tushgan buyurtm a va maktab uchun zarur bo‘lgan ish 
obyektlari rejalashtiriladi.
Gorizontal grafaga tegishli sinfgacha va ushbu sinfdß 
0
‘quv­
chilar qanday ish turlarini o‘rganishlari dasturda ko‘rsatilgan 
bo‘lsa, barchasi biror ish obyektini bajarish ketma-ketligida 
yozib chiqiladi. Ikkinchi vertikal ustunga rejalashtirilgan ish 
obyektlari osondan qiyinga tomon yozib chiqiladi. H ar bir ish 
obyektida qaysi turi qatnashadigan bo‘lsa, qalam bilan plus (+) 
belgisi qo‘yib chiqiladi. Eng kam ish turlari qatnashadigan ish 
obyekti birinchi pog‘onaga, ko‘p qatnashadigani esa ikkinchi,
228

---

uchinchi va hokazo ketma-ketUkda joylashtirib chiqiladi. M azkur 
sin f o‘quvchilari tegishh ish obyektidagi operatsiyalarning har 
birini bajarish ucliun sarflanadigan vaqtlarni m inutlar hisobida 
ifodalab plus belgisi o‘rniga yozib chiqiladi. H ar bir ish obyektini 
bajarish uchun qancha vaqt sarflash undagi operatsiyalar uchun 
sarflanayotgan vaqtlar yig'indisi teng bo‘ladi.
H ar bir bo‘lim da sinflarda bajariladigan ish obyektlari soni 
ularni bajarish uchun sarflanadigan vaqt orqali aniqlanadi. Bu 
vaqt 3/4 * (X-U) m inutdan oshmasligi kerak.
M asalan:
5-sin f uchun «M ahsulotlar ishlab chiqarish texnologiyalari» 
bo‘lim larini o‘qitish uchun 14 soat ajratilgan. Dasturdagi ish 
obyektlarining nam unali ro‘yxati quyidagicha:
1) prizm a shaklidagi detallar tayyorlash;
2) geometrik shakllar tayyorlash;
3) plakatlar uchun reyka;
4) oziq-ovqat m ahsulotlarini chegaralab ajratuvchi taxtachalar;
5) taglik taxtalar;
6) bolalar kurakchasi;
7) donxo‘rak;
8) bo‘r va mayda detallar uchun quticha;
9) instrum entlar saqlash uchun quticha;
10) yer o‘lchash uchun sirkul;
11) arralash uchun moslamalar;
12) arra chapporasini charxlashda foydalaniladigan tutqich;
13) duradgorlik verstagi uchun xona;
14) uylar modellari;
15) kema modeli;
16) traktor modeli;
17) avtomobil modeli va h.k.
Dasturga asoslanib darslar bo‘yicha mavzuli reja tuzib chi- 
qilsa, ulardan 6 soatlik mavzu nazariy dars sifatida o ‘tiladi, unda 
o‘quvchilar ish o‘rni va uni tashkil etish, yog'och materiallari 
turlari va ularning tutgan o ‘rni, yog'och materiallari turlariga oid 
turli m a’lum otlarni o ‘rganadilar.
D astur bo‘yicha bu 14 soatda o‘quvchilar quyidagi ish turlarini 
bajarishni o‘rganishlari kerak:
1) ish obyekti uchun xomashyo tanlash va tayyorlash;
2) rejalash;
229

---

3) uzunasiga arralash;
4) ko'ndalangiga arralash;
5) randalash;
6) parmalash;
7) mix va burama mixlar, kley bilan biriktirish;
8) egovlar bilan ishlov berish;
9) jilvir qog‘oz bilan jilvirlash;
10) lak va bo'yoqlar bilan ishlov berish.
0 ‘quvchilarning bevosita amaliy ish bilan mashg‘ul bo‘ladigan
vaqtlari aniqlanadi.
X-14 soat,
(X-U) * 3/4 - (14-6) * 3 /4 = 6 soat = 6 
U -6 soat.
45 = 270 m in
Demak, ish obyektlarini shunday tanlash kerakki, bunda 
yuqoridagi ish turlarining barchasi qatnashsin va ularni 6 soat 
ichida o'quvchi bajara olsin.
Buning uchun yuqorida ko‘rsatilgan 17 ta ish obyekti ko‘plik 
qiladi. Ulardan keraklisini tanlab olish imkoniyati bor (yetish- 
masa, qo‘shish ham mumkin). Bu ish obyektlarida qaysi ishlar 
qatnashishini aniqlash uchun quyidagi jadval to'ldiriladi: