Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

5.4.  Oyoq  rasmini  chizish
154

---

100-rasm.
101-rasm.
102-rasm.
103-rasm.

---

104-rasm. 
105-rasm.
Odamning  gips  anatomik  modellari  va  tirik  inson  qiyofasini 
amaliy jihatdan  o‘rganib  chiqish hamda ularning  tasvirini  amaliy 
bajarish bilan bir  qatorda,  yosh  rassomlar  oyoqning  tovon  qismi 
va qo‘l kaftini chizishni o‘rganishlari kerak.  Inson tana a’zolarining 
anatomik  tuzilishini  bilmay  turib,  ularni  mahorat  bilan  chizib 
bo‘lmaydi.  Qo‘lning kafti va oyoqning tovon qismini turh holatlarda 
chizish  ko‘nikmasini  egallash  tasviriy  san’at  asoslarini  o‘rgana- 
yotgan o‘quvcliilar uchun katta ahamiyatga ega.
Usta  rassomlarda bir naql borki,  insonning portreti bilan  qo‘l 
kaftlarini tasvirlash birdek qiyin hamda  maroqli va  o‘ziga xosdir. 
Qo‘l-oyoqni  chizish ijodiy amaliyot uchun juda muhim,  shuning 
uchun ulami anatomik bilimlarga asoslanib aloliida o‘rganish tavsiya 
etiladi.  0 ‘rganuvchilar  uchun  qo‘l-oyoqni  chizish  birmuncha 
qiyinchiliklar tug‘dirislii  mumkin,  ammo  ulami  erkin  chiza  olish 
yosh  rassomdan  ushbu  yo‘nalishda  professional  mahoratga  ega 
bo‘lishni talab  etadi.  Bunda  oyoq tovoni va  qo‘l kaftini  chizishga 
m o‘ljallangan maxsus mashg‘ulotlaming  o‘tkazilishi maqsadlidir.
Oyoq  shaklini  chizish  mashg‘ulotlari  quyidagicha  o‘tkaziladi. 
Naturani auditoriya o‘rtasida joylashtirilislii uni turli tomonlardagi 
ko‘rinishini chizish imkonini beradi.  Model yoniga uning oyoqlar
156

---

holatini  takrorlovchi  holatda  oyoq  skeleti  joylashtiriladi.  Shu- 
ningdek,  yordamclii  model  sifatida  tovonning  gipsdan  ishlangan 
namunali shakh joylashtirilislii kerak.  Model shakli har tomonlama 
yaxslii  ko‘rinislii  uchun,  u bir  qancha  yorugMik  manbalari  orqali 
yoritiladi.  Qo‘l va  oyoqning  har biri bir necha ko‘rish nuqtasidan 
chiziladi.
M odel  shunday  joy- 
lashtirilislii  kerakki,  bunda 
o‘quvchilar  yaqin  masofa- 
dan  turib  tasvirlanayotgan 
shaklni to ‘liq ko‘rish imko- 
niga ega bo‘lishsin.  Model- 
ning  yuqori-old  tomoniga 
o‘rnatilgan chiroq umumiy 
hajmli  massani  ifodalash 
bilan  birgalikda,  m uhim  
aham iyatga  ega  b o ‘lgan 
detallar, ya’ni yomg‘-soya va 
tuslarda ifodalanuvclii bo‘- 
g‘imlar relyefmi  ham ko‘r- 
satib beradi.  Bunda shakl- 
ning katta qismini to ‘suvclii 
va tasvimi borligicha  qabul 
qilishga  to ‘sqinlik  qiluvchi 
soyalar  b o ‘lmaydi.  Ushbu 
topsliiriqni bajarishda asosiy 
e’tibor  qo‘lning  anatomik 
tuzilishiga  qaratiladi.  Top- 
shiriqni bajarish jarayonida o‘quvcliilar anatomik qo‘llanmalar va 
katta  rassomlar  asarlaridan  foydalanishlari juda  muliimdir  (106- 
rasm).
Oyoqlar qo‘llar singari katta tasviriy ahamiyatga ega.  Oyoqning 
tuzilishi  va  plastikasini  aniqlab  uning  tuzilishi,  ta ’sirchanligi, 
odamning  qadam tashlashi  m a’lum  miqdorda  oyoq  tuzilishining 
o‘ziga xos xususiyatlari, nisbatlari aniqlanadi. Bundan shunday xu- 
losaga kelish mumkinki,  oyoq tuzilislii tananing eng muhim qism- 
laridan biri  sifatida  o‘rganilislii  lozim.  Tovonning  o‘ziga  xos  tu- 
zilishi butun tana tuzilishiga asoslanib, u turli burchaklar bo‘yicha
106-rasm.
157

---

harakatlanish imkonini yaratadi.
Oyoq  tovoni  tuzilishini  o ‘rganish  va  ularni  chizish  bo‘yicha 
amaliy bilimni  o ‘zlashtirish jarayoni bosh  suyagi tasvirini  chizish 
malakasini  egallashdagi  bosqichlar  asosida  amalga  oshiriladi. 
Dastlabki bosqich skeletni turli burilishda anatomik qismlar bo‘yicha 
chizishdan iborat (107-rasm).
Oyoqning tovon qismi — bu kenglikdagi hajmli shakl bo‘lib,  u 
murakkab tuzihshga ega. Tovon yurish, yugurish, sakrash va h.k.larda
107-rasm.
158

---

sakrash prujinasi vazifasini o‘taydi. Tana tovonga bosim berganida, 
u  tekislashadi,  ya’ni  prujinasim on  spiral  qirqimiga  o ‘xshash 
ko‘rinishga ega bo‘ladi.  Bosim kamayganida yoy o‘zining dastlabki 
shakliga qaytadi. Tovonning yoy qismi shakli paylar yordamida o ‘z 
holatini saqlab turadi. Tovonga birlashgan barmoqlar ham prujina 
singari amortizator vazifasini o‘taydi  (108-rasm).  Skeletda tovonni 
katta suyakdan boshlab ko‘rsatib va oyoq kafti,  kaft usti suyaklari, 
barmoq  falangalarini  birlashtirib,  tovonning  turli  harakatlar  qil-
108-rasm.
109-rasm,  a.
 
159

---

ishini  ta ’minlovchi  boldirning 
qo‘zg‘aluvchi  pastki  b o ‘g‘imi 
xususiyatiga  e’tiborni  qaratish 
lozim.
Naturadagi  tovonning  turli 
ko‘rinish  va  burilishdagi  chi- 
ziqli-konstruktiv  tasviri  tovon 
shaklini  to ‘liq  eslab  qolishga 
ko‘maklashadi.  Tovon  shakli- 
ning  o ‘quv  mashq  vazifasi  qu- 
yidagi  bosqichlar  asosida  chi- 
ziladi  (109-rasm, 
a,  b
).
109-rasm,  b.