Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

95-rasm.
doimiy ravishda asosiy nisbatlami e’tiborda 
tutish kerak.  Buning uchun o‘lchov vosi- 
tasi  sifatida,  masalan,  bosh  balandligini 
ohsh  mumkin.
«Ekorshe»  gips  modeli  rasmini  ish- 
lashning dastlabki bosqichida rassom bu- 
tun modelning umumiy ko‘rinishini bel- 
gilab  olishi  lozim   (96-rasm ).  M odel 
qog‘ozda  belgilab  olinganidan  keyin, 
chizishni ko‘rsatilgan ketma-ketlik bo‘yi- 
cha  quyidagi  suyaklar  birlashgan joyini 
topishdan boshlanadi.  Buning uchun quyi- 
dagilarni  anglab  olish  kerak:
• modeldagi oyoqlarning holatini bel- 
gilash uchun tos va son suyaklari birlash- 
gan joyni  aniqlash;
• tizza  bo‘g‘imi  va  qopqog‘i  holatini 
topish uchun son va boldir suyaklari bir- 
lashgan joyni  aniqlash;
•  ichki  va  tashqi  tovon  yuqorisidagi 
d o ‘m boqlar  holatini  belgilash  uchun 
boldir  suyaklarining  tovon bilan birlash-
145

---

gan joyini  aniqlash;
• ikki o‘mrov suyagining kurak va yelka suyaklari bilan birlash- 
gan joyini  aniqlash;
• tirsak bo‘g‘imi joylashuvini belgilash uchun yelka suyagining 
bilak va tirsak suyaklari bilan birlashgan joyini aniqlash;
• bilak va tirsak suyaklarining qo‘l kafti bilan birlashgan joyini 
aniqlash  lozim.
Rasm chizishda ushbu joylar mo‘ljal vazifasini o‘taydi. Anatomik 
model rasmini chizishni oyoqdan ham boshlash mumkin.  Oyoqni 
tosdan boshlab  qismlarga bo‘lib  chiziladi.  Bunda qismlar juft-juft 
(ikki  oyoqdagi  mushaklarni  bir-biri  bilan  solishtirgan  holda) 
chiziladi.
Awalambor, sonning tizzagacha bo‘lgan qisrni, so‘ngratizzadan 
boldirgacha bo‘lgan  qism va  eng  oxirida tovon  shakli  aniqlanadi. 
Son  shakli  teri  ostida joylashgan  mushaklar  tuzilishiga  bevosita 
bog‘liq.  Dastlab  rasmda  tos  suyagidan  pastga  tushuvchi  sonning 
to ‘g‘ri  mushagi  yengil  chizgilar  bilan  belgilab  olinadi.  Shundan 
so‘ng,  sonning  ustki  qismini  shakllantiruvchi  ustki  tashqi  serbar 
mushagi  va  ichki  keng  mushak  chiziladi.  Ko‘rsatib  o‘tilgan  mu- 
shaklaming pastki qismi tizza qopqog‘i hisoblanadi.
Chizishda qulaylikka  erishish uchun taranglashtiruvchi  serbar 
mushakni hamda undan biroz yuqoriroqdagi o‘rta dumba mushagini 
belgilab  olish  kerak.  Sonning  yuqori-ichki  qismidan  yaqinlash- 
timvchi  uzun  mushakni  aniqlash  lozim.
Boldir  suyagi  tuzilishiga  o‘tish  davomida,  awalambor,  katta 
boldir  suyagining  qirrasi  yo‘nalishini to ‘g‘ri  aniqlanadi va u tizza 
bo‘g‘imidan  ichki  tovon  do‘mbog‘igacha  belgilanadi.  Shundan 
so‘ng, ichki va tashqi tovon holati va shakli aniqlanadi.  Boldirning 
butun ustki yuzasi bo‘ylab,  kichik boldir suyagining boshchasidan 
tortib kichik boldir mushaklarini belgilab chiqish kerak.  Boldiming 
ichki  tarafidan  boldir  mushakning  lateral  boshchasi  va  kamba- 
lasimon mushak belgilanadi.  Shu yo‘l bilan rasmda boldirning old 
va yon tarafdagi yuzalari aniqlab olinadi.
Tovonning umumiy shaklini chizishda boldir va tovon suyak- 
larini birlashtiruvchi boldir-tovon bo‘g‘imini e’tiborga olish muhim- 
dir.  Boldir-tovon  birikmasi  birlashtiruvchi  (sharnir)  vazifasini 
o‘taydi.  Uning ko‘ndalang o‘qi tovonning tovon usti suyagi bloki-
146

---

dan  o‘tadi.  Boldir  suyaklarining  pastki  qismi  tovonning  oshiq va 
oshiqboshchasi qismi bilan ichki va tashqi tomondan birikib bold- 
ir-tovon bo‘g‘imini  hosil  qiladi.  Rasmning  umumiy tasvirini  ish- 
lash  uchun  o‘quvchi  sxematik tarzda  tovonning  yoysimon  tuzil- 
ishini tushunib ohshlari lozim. Bunda tovonning kaft suyagi va oyoq 
kaft usti suyagi yoy hosil qilib bir-biriga tiralishini ko‘rsatib berish 
kerak.  Yoylar prujinasimon xususiyatga  ega bo‘lib,  ular oyoqning 
ammortizatsiyasi bo‘lib hisoblanadi. Barmoq falangalari ham tovon- 
ning ba’zi holatlarida og‘irlik tushish markazi bo‘lib xizmat qiladi.
Rassom  tovon  rasmini  chizishni  oyoqning  tag  qismi  holati, 
tayanch qismlar va barmoqlaming  shaklini aniqlashdan boshlashi 
kerak. Tovondagi oyoq-kaft suyagiga bosh barmoqning birlashgan 
qismi hamda bosh barmoqning  shaklini yengil shtrixlar bilan bel- 
gilab  olib,  tovonning  ichki  yoysimon  qismi  va  qolgan  to ‘rt 
barmoqning umumlashgan  shakli  aniqlanadi.  Shuningdek,  tashqi 
yoy shakli ham belgilab olinadi.
Tovon rasmining  umumiy ko‘rinishini  chizish  so‘ngida tovon 
payining  holati  va  shakllarining  orqa  tomondan  ko‘rinishi  aniq- 
lanadi,  har bir barmoq  shakli va tovonning  yoysimon  qismi  (old 
va yon tomondan ko‘rinishi)  alohida belgilab olinadi.
«Ekorshe»  gips  modeli  oyog‘ini  chizib  bo‘linganidan  so‘ng 
tananing tos qismi shakh va tana asosi (tors)ni aniqlashga kirishiladi. 
Bunda  dastlab  tos  suyagining  yonbosh  suyagi  holati  va  shakli 
aniqlanishi kerak. Tos rasmi ishlanganidan keyin yonbosh suyakdan 
boshlanuvchi  qorinning  o‘rta  chizig‘idan  m o‘ljal  chiziq  sifatida 
foydalanish mumkin.  0 ‘rta chiziq juft shakllarni chizishda m o‘ljal 
vazifasini o‘taydi. Tana asosi (torsni) quyidagi ikki qismdan tashkil 
topgan,  deb  tasaw ur  qilishimiz  mumkin:
•