Kasb-hunar kollejlarida o‘lcham qo‘yish masalalarini o‘qitish metodikasi

Kombinatsiyalangan  usul  –  zanjir  va  koordinat  usullarini  birga  qo‗llash. 

(171-chizma,  v).  Bu  holda  asosiy  bazadan  tashqari  yordamchi  bazadan 

foydalaniladi.  Yordamchi  bazadan  bir  qator  buyumning  o‗lchamlarini  qo‗yish  va 

nazorat  qilish  qulay,  ayniqsa  murakkab  shakllik  buyumni  o‗lchamini  qo‗yishda 

kombinayiyalangan  o‗lcham  qo‗yish  usuli  keng  qo‗llaniladi.  Har  qanday  zanjir 

usulida o‗lcham tutashmasligi kerak. Bu holda buyum tayyorlanganda uning talab 

qilingan  o‗lchamini  aniqligini  taminlab  bo‗lmaydi.  Misol:  agar  zanjir  usulida 

chizmada  buyumning  gaborit  o‗lchami  ko‗rsatilgan  bo‗lsa,  u  holda  oraliq 

o‗lchamidan  biri  bo‗lmasligi  kerak.  172-chizmada  vtulkani  tasviri  berilgan,  unda 

o‗lchamni kominatsiyalash usulida qo‗yilgan va o‗lchamlarni bazasi qo‗rsatilgan. 

 

---

31 

 

 

 

Asosiy  baza  A  ga  unga  ko‗ndalang  kesim  olingan.  Undan  buyumning 

22.42..68  alohida  elementlarni  o‗lchamlari  va  umumiy  uzunligi  90  qo‗yilgan 

Erdamchi.  B,  V,  G  bazalar  buyumning  boshqa  elementlarini  o‗lchamini  qo‗yish 

uchun  mo‗ljallangan.  Baza  B 



6  aylanani  holatini  aniqlovchi  12  o‗lchamni 

ko‗rsatish  vazifasini  bajaradi.  V  bazadan  halqasimon  o‗yiqning  kengligi  3.  G 

bazadan 



35  bo‗lgan  tekis  buyumlarda  uning  tashqi  ishlov  berilgan  cheti  baza 

bo‗lishi  mumkin.  173-chizmada  shunday  buyumni  tasviriga  o‗lcham  qo‗yish 

ko‗rsatilgan.  O‗zaro  perpendikulyar  A  va  B  chetlardan  gaborit  va  buyumning 

elementlari  holatini  ko‗rsatadigan  o‗lchamlar  qo‗yilgan.  Elementlarni  o‗lchami 

berilmagan.  Buning  uchun  qo‗shimcha  baza  tanlash  kerak.  O‗lchamlarni  iloji 

boricha  buyumning  tasvirini  konturidan  tashqariga  joylashtirish  kerak.  Ko‗rinishi 

bir qismi bilan tegishlik qirqimni bir qismi birga tasvirlanganda ularni simmetriya 

o‗qidan  ikki  tomonga  tegishli  tashqi  va  ichki  shakil  uchun  joylashtiriladi.  (172-

chizmaga qarang). Ayrim hollarda buyumning elementlari (teshik, tish, o‗yiq) bitta 

o‗qda  yoki  bitta  aylanada  joylashgan  bo‗lsalar  ularni  o‗zaro  joylashishini 

aniqlovchi o‗lchamlar quyidagi usulda qo‗yiladi: koordinata-bitta bazadan (174- 

chizma, a,b); kombinatlashtirilgan -bir qancha umumiy bazadan bir qancha 

guruh bilan (174-chizma, v);  zanjir-yonma-yon element orasida (174-chizma, g).  

---

32 

 

 

 

Qandaydir  elementga  tegishli  o‗lchamlar  (teshik,  o‗yiq,  chiziq)  bir 

ko‗rinishga guruhlanadi va ko‗p tushuncha beradigan ko‗rinishga joylashadi. 

 

 

 

  

 

   

 

 

---

33 

 

Baza  chizmalarda  ko‗rsatilgan  xatolardek  bir  xil  joylashtirilmaydi.  Misol: 

175-chizmada  tasvirlngan  buyumda  uning  diametrini  va  xolatini  aniqlovchi 

o‗lcham  ustidan  ko‗rinishda  o‗yiqga  tegishlik  o‗lcham  bosh  ko‗rinishda 

ko‗rsatilgan.  Chunki  bu  ko‗rinishlarda  berilgan  elementni  geometrik  shakli  eng 

ko‗p to‗liq ko‗rsatilgan.