Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Silindr bloki, golovkasi hamda klapanli mexanizmlarini ta’mirlash
Silindr bloki murakkab va muhim detal bo‘lib, kulrang cho‘yan (ko‘pincha
SCH 15)dan quyiladi va dvigatelning asosiy bazaviy detali hisoblanadi. Traktor
dvigatelining  bloki  almashtiriladigan  gilzali  bo‘lib,  ular  blokning  ishlash  mud-
datini ancha oshiradi. Ta’mirlashga keltirilgan blok avval sinchiklab yuviladi va
quyqadan tozalanadi. Quyqani ketkazish uchun blok 1 l suvga 10,0—150 g erit-
mada qaynatiladi. Bloklar quyqa batamom ketgunga qadar qaynatiladi. So‘ngra
ular  toza  suvda  yuviladi,  maxsus  tayyor  mashinalar  sinab  ko‘riladigan  joyda
gidravlik  sinovdan  o‘tkaziladi.  Bloklarning  suv  g‘iloflari,  kiritish  va  chiqarish
trubalarining devorlari 5 minut davomida 4—5 havo bosimli bosim bilan tek-
shiriladi.  Bloklarni  ta’mirlashda  quyidagi  nuqsonlar  uchraydi: blok  yorilgan,
teshilgan, rezbali birikmalar shikastlangan, shpilkalar singan, podshipniklarning
vkladishlari o‘zining to‘shamida bo‘shab qolgan, yotqizish yuzalari qiyshaygan.
Silindrlar  blokining  devorlaridagi  darz  yoki  teshiklar,  odatda,  oddiy  yoki
bimetall elektrod bilan elektr payvandlash, yamoqlarni parchinlab yoki vintlab

---

52
o‘rnatish  yo‘li  bilan,  shuningdek,  maxsus  yelimlar  yordamida  tiklanadi.
Payvandlash  oldidan  darzning  uchlari  diametri  3—4  mm li  parma  bilan  par-
malanadi,  chetlari  esa  devor  qalinligining  0,5  qismiga  teng  chuqurlikkacha
80—90° burchak hosil qilib kengaytiriladi.
Qo‘yiladigan yamoqlar qalinligi 2,5—3,0 mm li varoq po‘latdan tayyorlana-
di  va  parchin  mixlar  yoki  vintlar  (diametri  4—6  mm,  vintlarning  bir-biridan
uzoqligi 20—25 mm) bilan mahkamlanadi. Yamoq qo‘yiladigan joy charx bilan
tozalanadi.  Yamoqni  jips  yopishtirish  uchun  u  surik  yoki  belila  surkab
yotqiziladi.  Payvandlanadigan  yamoq  qalinligi  shikastlangan  devor  qalinligiga
teng  bo‘lgan  varoq  po‘latdan  tayyorlanadi.  Yamoq  shakli  teshik  shakliga  mos
qilib, ularning chetlari o‘rtasida 1,5—2,0 mm li tirqish keladigan qilib olinadi.
Chet sifatli bo‘lishi uchun teshik va yamoqning chetlari devor qalinligining 0,5
qismicha chuqurlikda 80—90° qiya qilib kesiladi. Yamoq tayyor langan va teshik
shakliga moslangandan keyin bir necha joyi payvandlab olinadi, so‘ngra ham-
ma joyi batamom payvandlanadi: shunda to‘xtab-to‘xtab payvandlash kerak.
Blokning  o‘ zak  podshipniklar  vkladishi  o‘rnatiladigan  sirti  yeyilganda
quyidagicha payvandlanadi: yeyilgan sirt yo‘nib kengaytiriladi; payvandlanmay-
digan joylar (ajralish tekisligi, shpilkalar, moy teshiklari) mis yoki jez naklad-
kalar,  trubkalar,  konus  probkalar  bilan  berkitiladi,  blokning  podshipnik  vk-
ladishi  o‘rnatiladigan  sirtining  atrofi  har  yerda  30—40  mm li  maydonlarga,
yarim halqa shaklida qo‘shaloq chetlar yasab payvandlanadi. Shunda payvand-
lanadigan joy har bir chok yasagandan keyin 18—20°C gacha sovitiladi.
Keyingi  vaqtlarda  ta’mirlash  ishlarida  shikastlangan  detallarni  yelim  bilan
tiklash  usuli  keng  qo‘llanmoqda.  Masalan,  silindrlar  blokining  yorilgan  joyi
quyidagicha tiklanadi: shikastlangan joy tozalanadi, yoriqning uchlari aniqlana-
di va diametri 3 mm li parma bilan teshiladi, teshiklarga mis shtiftlar kirgizilib,
ularning  tashqi  qismi  parchinlanadi.  So‘ngra  yorilgan  joy  devori  qalinligining
1/3  qismicha  chuqurlikda  8—10  mm ga  kengaytiriladi;  kengaytirilgan  joy  va
uning atrofi o‘tkir zubila bilan har 10—12 mm oraliqda sirtaki kesiladi (tirnala-
di)  va  yelimlashdan  3—5  minut  oldin  atseton  yoki  toza  benzin  bilan  yog‘dan
tozalanadi,  blokning  tayyorlangan  maydonlariga  to‘ldirgichli  yelim  surkaladi.
Yelim  yupqa  yoriqning  kengaytirilgan  joyi  va  atrofiga  20—25  mm uzunlikda
kurakcha  bilan  surkaladi,  har  3—5  minutdan  keyin  yana  yelim  surkab,  yelim
qatlami  blok  sirtidan  2—3  mm ko‘tariladi  va  quritiladi.  Yoriqlarni  yelimlash
uchun quyidagi tarkibli (og‘irligi jihatidan) yelim qo‘llanishi mumkin:
ED-6 epoksid smola
— 120
Diutilftalat
— 15—20
Cho‘yan kukuni
— 70—80
Polietilenpoliamin
— 10—12

---

53
Bu yelimlarni quritish vaqti haroratga bog‘liq bo‘lib, u quyidagilarga teng: