Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Ochiq teshiklarda rezba qirqish
1. Chizmani o‘rganish. Rezba tizimi, diametri va qadamini aniqlash. 
2. Jadvallar bo‘yicha yoki dkD-P formula bo‘yicha (bu yerda d — parma
diametri,  mm;  D —  rezbaning  tashqi  diametri,  mm;  P —  rezba  qadami,  mm)
rezba qirqish uchun parma diametrini tanlash. 
3. Parmani konussimon holatda o‘rnatish.
4. Parmani dastgoh patronga mahkamlash.
5. Zagatovka chizmaga ko‘ra rejalash.
6. Ochiq teshik parmalash.
7.  Metchik  yaxshi  kirishi  uchun  teshikka  90°  yoki  120°  li  zagatovka  bilan
1,0—1,5 mm chuqurlikda ishlov berish kerak. 
8. Rezbaning berilgan o‘lchamiga zarur metchiklar komplektini tanlash.
9. Birinchi metchikning ish qismini va teshikni mashina moyi bilan moy-
lash.
Sifatli rezba hosil qilish uchun rezba qirqishda moylash-sovitish suyuqligi-
dan foydalanish kerak. Zagatovkani tiskida puxta qisib qo‘yish talab etiladi.
10. Quyidagi formulalar bo‘yicha zagatovka tanlash: Lk  20 mm,  Dk 100
mm,  0,5 Dk 5 mm; bu yerda  L — zagatovka uzunligi, mm; D — metchik di-
ametri, mm; a — dastaning diametri, mm. 
23

---

24
11. Metchikni  burchakli teshik  bo‘yicha qo‘yish va  o‘qini ishlov beriladi-
gan yuzaga perpendikulyar holatda qo‘yish kerak.
12. Chap qo‘l bilan zagatovka  bosilib, o‘ng qo‘l bilan  metchik teshikka 1—2
o‘rami  bilan  kesib,  turg‘un  holatni  olgunga  qadar  zagatovkani  o‘ng  tomonga
burash kerak.
13.  Zagatovkaning  dastalaridan  ikki  qo‘llab  ushlash  va  rezba  yo‘nalishi
bo‘yicha har yarim aylanishda qo‘llarni dastalarda almashlab, uni rezba yo‘nal-
ishi bo‘yicha aylantirish, teskarisiga 1/4 aylanishda aylantirish kerak. Shunday
qilinganida qirindi sinib, teshikdan tushib ketishi osonlashadi va bu bilan asbob
yeyilishining oldi olinadi. Rezba qirqishda katta kuch ishlatish yaramaydi. Aks
holda tishlarning sinishi  yoki metchik ishdan chiqishi mumkin.
14.  Rezba  qirqib  bo‘lgach,  metchikni  orqaga  burab  yoki  teshikning  narigi
tomonidan chiqarib olish kerak.
15. Oldin bitta doiraviy chiziqchasi bo‘lgan metchik bilan, so‘ngra ikkita chi -
ziqchali metchik bilan va nihoyat, uchta chiziqchali metchik bilan ishlash kerak. 
16. Chuqur teshiklarda yoki qovushoq metallardan yasalgan detallardan ichki
rezbalar qirqishda metchikni vaqti-vaqtida orqaga burab chiqish va  qirindidan
tozalash lozim.
17. Rezba qirqish tugagach, metchikni toza mato bilan artish, moyini yu-
vib tashlash va planshetga solib qo‘yish lozim.
18.  Rezbani  tekshirish:  a)  tashqi  tomonini  ko‘zdan  kechirib,  tirnalgan  va
buzilgan  o‘ramlar  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘ymaslik  kerak;  b)  rezbali  kalibr  bilan;
d) o‘tuvchi kalibr buraladi, o‘tmaydigan kalibr buralmaydi.