Kasalliklarni yorug’lik bilan davolash

---

MOLIYAVIY SIYOSAT
Bajardi; Ne’matov Iftixor

---

Reja:
Moliyaviy siyosatning mazmuni va tamoyillari.
Moliyaviy siyosatning asosiy yo’nalishlari.
Hozirgi bosqichdagi moliya siyosati va uning o’ziga xos xususiyatlari

---

Bu faoliyat davlatning u yoki bu iqtisodiy
va ijtimoiy rivojlanish dasturini amalga
oshirish uchun tegishli moliyaviy resurslar
bilan ta’minlashga qaratilgan.
Moliyaviy boshqaruvning barcha tizimi davlatning moliyaviy
siyosatiga asoslanadi. Shuning uchun ham moliyaviy siyosat
moliyaviy boshqaruv tizimida eng asosiy element 
hisoblanadi. Moliyaviy siyosat davlatning moliyaviy
munosabatlar sohasidagi mustaqil faoliyatidir.

---

Masalan, davlat hokimiyat organlarining vakillari tomonidan
amaldagi soliq mexanizmining nosamarali ekanligi, biznesning
ayrim sohalari uchun esa uning oqibati juda yomon natijalarga
olib kelishi mumkinligi ilmiy va amaliy jihatdan asoslansa-yu, 
moliyaviy siyosat uzoq vaqt davomida o’zgarmasdan qolaversa, 
amalga oshiriladigan soliq islohotlari uning mohiyatini
o’zgartirmasa, bunday holda davlatning moliyaviy siyosati davlat
hokimiyatining tegishli organlari tomonidan faol ravishda hayotga
tadbiq etilayotgan alohida shaxslar guruhining moliyaviy
siyosatiga aylanadi
Bunday holatda uchta xulosaga kelish mumkin;

---

birinchidan, moliyaviy siyosat faqat o’z
manfaatlarini ko’zda tutadigan hokimiyat
organlarining u yoki bu maqsadlarga
erishishining instrumenti emas, balki jamiyatning
ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini yechish vositasi
bo’lishi kerak;
ikkinchidan, davlatning moliyaviy siyosati faqat
davlat hokimiyat organlarining emas, balki
moliya tizimi barcha subyektlarining
manfaatlarini hisobga olishi lozim;
uchinchidan, davlat moliyaviy siyosati va davlat
hokimiyat organlarining moliyaviy siyosatini
farqlash
zarur.

---

Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlari (yo’nalishlari) quyidagilardan iborat:
byudjet siyosati
;
soliq siyosati;
pul siyosati;
kredit siyosati;
baho siyosati;
investitsion siyosat;
ijtimoiy moliyaviy siyosat;
boj siyosati.
O’z navbatida, moliyaviy siyosat davlatning iqtisodiy va ijtimoiy siyosatini amalga
oshirishning vositasi bo’lib hisoblanadi va shu ma’noda yordamchi rolni o’ynaydi. 
Bir vaqtning o’zida davlat siyosatining boshqa - milliy, harbiy - yo’nalishlari ham 
mavjudligini esdan chiqarmaslik kerak. Ana shu barcha besh yo’nalishning
(iqtisodiy, ijtimoiy, milliy, geosiyosat, harbiy) yig’indisi (majmui) davlat siyosatini
amalga oshirishning asosiy instrumenti sifatida xizmat qiladigan moliyaviy
siyosatni aniqlab beradi.

---

Budjet siyosati
H
ar bir mamlakatning Konstitutsiyasi va byudjet jarayonida hamda
qonun ijodkorligida alohida hokimiyat organlarining funktsiyalarini belgilovchi
boshqa qonunlar majmuiga muvofiq aniqlanadi. O’zining hajmi va muhimligi
jihatidan eng katta ish bo’lishiga qaramasdan byudjet siyosatini faqat byudjet
jarayoniga tegishli deb hisoblash maqsadga muvofiq emas. Qonun byudjet
jarayonida hokimiyatning qonunchilik va ijroiya organlari funktsiyalarini, 
mamlakat subyektlari funktsiyalarini, byudjet federalizmi printsiplarini, byudjet
jarayoni subyektlarining huquq va majburiyatlarini va h.k.larni aniq belgilashi
kerak. Biroq byudjet siyosati shu bilan cheklanmaydi. Byudjet siyosati
byudjetda kontsentratsiya qilinadigan (to’planadigan) YaIM hissasini
aniqlashda, mamlakat yuqori va quyi organlarining o’zaro munosabatlarida, 
byudjet xarajatlar qismining tarkibiy tuzilishida, turli darajadagi byudjetlar
o’rtasida xarajatlarni taqsimlashda, davlat qarzini boshqarishda, byudjet
defitsitini qoplash yo’llarini aniqlashda va h.k.larda ifodalanadi.

---

Soliq siyosati moliyaviy
siyosatning eng muhim qismi
(yo’nalishi) hisoblanadi. Besh
yuz yildan ortiqroq vaqt
mobaynida zamonaviy
moliya fani soliqlarga
nisbatan munosabatini aniq
belgilash imkoniga ega
bo’lgan. Bu munosabatlar
quyidagilardan tashkil topadi:

---

1. soliqlarsiz davlatning faoliyat ko’satishi mumkin emas;
2. oqilona soliq ostonasidan o’tilganidan so’ng tabiiy takror ishlab
chiqarish jarayoni buziladi - iqtisodiyotning o’z-o’zidan buzilishi (emirilishi) 
sodir bo’ladi;
3. tanazzul davrida soliqlar mumkin qadar minimal darajada
o’rnatilmog’i lozim. Buning natijasida mamlakatning iqtisodiy mexanizmi
ichki investitsion salohiyatni safarbar etish hisobidan tiklanadi;
4. soliqning yuqori ostonasi kapitalning chetga chiqib ketishiga olib
keladi;
5. iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish kerak, albatta. Biroq, 
summar o’lchovlarda sof daromadning 30%dan ortiq qismining
undirilishida mamlakatning iqtisodiy o’sishi to’xtaydi;
6. soliq imtiyozlari ochiqlik xarakteriga ega bo’lishi va barcha takror
ishlab chiqarish subyektlari uchun teng bo’lishi kerak;

---


Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismlaridan (yo’nalishlaridan) yana biri pul
siyosatidir. Agar muomaladagi pul miqdori tovarlar massasi miqdoriga (pulning
aylanish tezligini hisobga olgan holda) mos kelmasa, pul massasining etmagan
qismi qog’oz pullar (pullarning surrogati) hisobidan yoki xorijiy valyuta
hisobidan to’ldiriladi (tiklanadi). Va aksincha, agar pul massasi unga bo’lgan
talabdan ortiq bo’lsa, yo pul massasining mamlakatdan chetga chiqishi
(oqishi) yoki milliy valyutaning qadrsizlanishi sodir bo’ladi. Tabiiy ravishda, bu
variantlarning barchasi mamlakatning qonunchiligiga ham bevosita bog’liq -
mamlakatda xorijiy valyutaning muomalada bo’lishiga ruxsat beriladimi yoki
yo’qmi, milliy valyuta konvertatsiya qilinadimi yoki yo’qmi? va h.k.

Tovarlar massasi cheklanganda pul emissiyasi boshqa mamlakatlarning pul
birligiga nisbatan milliy pul birligining qadrsizlanishiga olib keladi.

---

Kredit siyosati ham moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yo’nalishi) 
bo’lib, uning namoyon bo’lishi mamlakatning krediti tizimi orqali
amalga oshiriladi. Kredit tizimi ssuda kapitalining faoliyat ko’rsatishini
ta’minlaydi. O’z navbatida, ssuda kapitali takror ishlab chiqarish
jarayonini amalga oshirishning muhim sharti hisoblanib, aylanma
mablag’larni to’ldirish va investitsiyalar uchun
mablag’larning qarzga olinishini ta’minlaydi. Iqtisodiyotning kredit
sektori o’rtacha foyda normasini tenglashtirish uchun ham xizmat
qiladi. Foiz stavkasining darajasi jamiyatdagi iqtisodiy faollikka salbiy
ta’sir ko’rsatishi mumkin.

---

U asossiz darajada yuqori bo’lsa, quyidagi salbiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin:

1.kreditlarning qaytarilmasligi; 

2.ishlab chiqarish sektori va xizmatlar sektorida mahsulotlar narxining o’sishi;

3.qarzga oluvchilar rentabellik darajasining pasayishi va buning oqibatida

4. soliqqa tortiladigan bazaning qisqarishi;
ishlab chiqarishning qisqarishi;

5.takror ishlab chiqarish jarayoni subyektlari daromadlariningpasayishi
natijasida ichki iste’mol bozorini torayishi.

---

Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yo’nalishi) sifatida davlatning baho siyosati
monopol tovar va xizmatlar bahosi va tarifining korrektivka qilinishi (o’zgartirilishi) 
orqali ifodalanadi. Yer osti boyliklari, suv havzalari, temir yo’llar, elektr uzatish
tarmoqlari, neft va gaz quvurlari davlatning monopol egaligidadir. Bu tarmoqlar
tovarlari va xizmatlari bahosining o’sishi (ortishi) milliy xo’jalik barcha boshqa
sektorlarida baholarning o’sishiga olib keladi. Bu erda bog’lanish shunchalik
ayonki, hech qanday izohga hojat yo’q. Shuning uchun ham baho siyosati
iqtisodiyotni tartibga solishning muhim omili bo’lib hisoblanadi.

---

Ijtimoiy moliyaviy siyosat Konstitutsiyaga muvofiq mamlakat
aholisining huquqlarini moliyaviy jihatdan ta’minlash bilan
bog’liq. Hozirgi paytda bu siyosat, o’z navbatida, pensiya
siyosati, immigratsion siyosat, aholi ayrim ijtimoiy guruhlariga
moliyaviy yordam ko’rsatish siyosati va boshqa siyosatlarni
o’z ichiga oladi.

---

Investitsiya siyosati moliyaviy siyosatning tarkibiy
qismlaridan (yo’nalishlaridan) biri bo’lib, u eng avvalo, 
mamlakat iqtisodiyotining real sektoriga o’z va xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish uchun sharoitlarni yaratish
bo’yicha tadbirlar kompleksidan iborat. Bu siyosat
davlat boshqaruvi va xo’jalik yurituvchi subyektlar
moliyasini boshqarishning turli darajalarida amalga
oshiriladi. Investitsion siyosatning asosiy vazifasi
mamlakat iqtisodiyotiga investorlar tomonidan
moliyaviy resurslarni kiritish (joylashtirish), mamlakatdan
kapitalning “qochib” ketmasligi va aksincha, 
mamlakatga xorijiy kapitallar oqimining kirib kelishi
uchun sharoitlarni yaratish orqali ifodalanadi.

---

Механик жарохатлар таснифи (П.З. Аржанцев ва бошкалар, 
1975). 
Шикастланиш характери
А.Якка
Б.Биргаликда: 
а) калла ва мия жарохатлари
бил ан; 
б) бошца соха юмшок туки-
малари билан; 
в) танани бошка суяклари
билан. 
В.Бир суякнинг жарохати
Г.Куп суякларнинг жарохатлари жарохатлари. 

---


Boj siyosatini moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yo’nalishi) 
sifatida qarash bilan birgalikda uni soliq va baho siyosatlarining
ham bir qismi sifatida e’tiborga olish kerak. Chunki soliqlar va
bojlar (boj yig’imlari) tovar va xizmatlarning bahosiga bevosita
ta’sir ko’rsatadi. Bir vaqtning o’zida boj siyosati mamlakat
iqtisodiyotiga ta’sir ko’rsatishning o’ziga xos bo’lgan usuliga ham 
egadir. Usulning o’ziga xosligi shundaki, bu siyosat bir tomondan, 
mamlakat ichki bozoriga import qilinayotgan tovarlar va
xizmatlarni kengaytirishi yoki cheklashi, ikkinchi tomondan esa, 
mamlakatdan tovarlar va xizmatlar eksportini rag’batlantirishi
yoki unga to’sqinlik qilishi mumkin. Masalan, mamlakatda
o’xshashi bo’lmagan texnologik asbob-uskunani import qilishga
20% li boj yig’imi o’rnatilsa, bu narsa mamlakatdagi ishlab
chiqaruvchilarning investitsion imkoniyatlarini kamaytiradi, ichki
ishlab chiqarishning o’sish sur’atlarini pasaytiradi, import 
qilinadigan mahsulotlarning salmog’ini oshiradi.

---


O’zbekiston mustaqillikka erishib, iqtisodiy rivojlanishda
bozor munosabatlariga yuz tutar ekan, ijtimoiy hayotning barcha
sohalarida bo’lgani kabi, moliya va moliyaviy munosabatlarida ham 
chuqur islohotlarni amalga oshirishga to’g’ri keldi. Belgilangan strategik
vazifalar davlatning taktik chora- tadbirlari asosida bajarila boshlandi.

Tovarlar va xizmatlarning mamlakatlararo harakatini tartibga solib
turuvchi, milliy iqtisodiyotni mustahkamlash va himoya qilishga
qaratilgan boj siyosati ishlab chiqilib, hayotga tadbiq etildi. Bu siyosat
hozirgi kunda mamlakat ichki bozoriga past sifatli, inson salomatligiga
putur etkazuvchi tovarlarni kirib kelishini oldini olish va ilg’or
texnologiyalar, fan-texnika yutuqlari natijalarining mamlakat
iqtisodiyotiga kirib kelishini rag’batlantirish yo’lidan og’ishmay amalga
oshirilmoqda.

---

O’zbekistonda moliyaviy siyosatning hozirgi kundagi asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat: 

davlat byudjetidagi defitsitni yo’l qo’yilgan eng kam daraja doirasida (YaIMning 3-
4%i atrofida) cheklashga yo’naltirilgan qattiq moliyaviy siyosatni amalga oshirish;

davlat xarajatlarining birinchi navbatda iqtisodiyotdagi zarur tarkibiy o’zgarishlarni
amalga oshirish, ishlab chiqarishning o’sishini ko’zlab yo’naltirishni ta’minlash;

ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish talablaridan kelib chiqqan
holda, aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlash, aholining konstitutsiya bilan
kafolatlangan huquqlarini himoya qilishni ta’minlovchi moliyaviy bazani yaratish, 
erkin mehnat va ishbilarmonlik asosida aholi turmush darajasini ko’tarish uchun
zarur shart-sharoitlarni yaratish;

ijtimoiy himoyaning adresli bo’lishiga, moliyaviy mablag’larning ijtimoiy yordamga
haqiqatda muhtoj aholi qatlamlariga etib borishini ta’minlash;

Davlat byudjeti va korxonalar moliyaviy ahvolining barqarorligini ta’minlash;

---


byudjet intizomiga qat’iy rioya qilish;

soliq siyosatini takomillashtirish, soliqlarning iqtisodiyotga rag’batlantiruvchi
ta’sirini kuchaytirish maqsadida:

soliq tizimining ishlab chiqarishni rivojlantirishga, moddiy, tabiiy, moliyaviy va
mehnat resurslaridan, to’plangan mol-mulkdan samarali foydalanishga rag’bat-
lantiruvchi ta’sirini oshirish;

korxonalar zimmasidagi soliq yukini kamaytirish, qo’shilgan qiymat va foyda
solig’idan olinadigan soliq stavkalarini kamaytirish va shu asosda ishlab
chiqarishni jonlantirishga turtki berish;

---

E’TIBORINGIZ UCHUN KATTA RAXMAT