Kartografiya va geovizuallashtirish


-bob. KARTALARNI LOYIHALASH VA TUZISH



Download 5,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/143
Sana31.12.2021
Hajmi5,08 Mb.
#213978
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   143
Bog'liq
GE-UZ Cartography and Geovisualization Safarov E UZ

4-bob. KARTALARNI LOYIHALASH VA TUZISH 
4.1. Maket komponovka 
Hozirgi  davrda  insonlarning  kundalik  hayoti  va  faoliyatida  geografik 
kartalarning  ahamiyati  nihoyatda  katta.  Birorta  ilmiy  asar  yoki  darslik  er 
yuzasidagi  voqea  va  hodisalarning  hududiy  tafsilotlarini  kartadek  mufassal 
tasvirlab  bera  olmaydi.  Kartada  faqat  er  yuzasida  ro‗y  berayotgan  voqea  va 
hodisalar  emas,  balki  atmosferada  bo‗layotgan  hodisalar  (shamollar,  yog‗in-
sochinlar, bulutliklar, bosim, quyosh radiatsiyasi va h.k.), er ostidagi hodisalar (er 
osti suvlari va ularning harakati, sifati, geologik jarayonlar, zilzilalar va boshqalar), 
sezgi  organlarimizga  ta‘sir  qilmaydigan  hodisalar  (er  magnetizmi,  magnit 
strelkasining  og‗ish  burchagi),  kosmosdagi  tafsilotlar  va  ularning  harakati 
(osmon yulduzlari va Oydagi o‗zgarishlar) ham tasvirlanishi mumkin.  
Hozirda inshootlarni qaerda qurish masalasi bilan bog‗liq bo‗lgan ishlarning 
birortasini  kartasiz  rejalashtirish  va  bajarish  mumkin  emas.  Mamlakatimiz 
boyliklarini  o‗rganish  va  ulardan  to‗g‗ri  foydalanish,  ishlab  chiqarish  kuchlarini 
to‗g‗ri joylashtirish, tabiatni muhofaza qilish ishlarini bajarish va harbiy ishlarni 
olib borishda kartaning o‗rni nihoyatda beqiyosdir. Karta armiyaning ko‗zi, deb 
bejiz aytilmagan. 
Kartografik tasvir geografik kartaning asosiy qismi bo‗lib, tasvirlanayotgan 
hududning  tabiiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy  jihatlarini,  voqea  va  hodisalarning 
joylanish  xususiyatlarini,  ularning  o‗zaro  bog‗liqligini,  hatto  o‗zgarishlarini 
prognoz  qilib tasvirlab berishi mumkin. 
―Karta‖ atamasi o‗rta asrlardan buyon foydalanib kelinmoqda. Bu atama 
lotincha  ―shartes‖  so‗zidan  olinib,  papirus  qog‗ozi  varag‗i  degan    ma‘noni 
bildiradi. 
Hozirgi vaqtda ―karta‖ atamasi dunyoning turli davlatlari tillarida ishlatilib 
kelinmoqda. Masalan, frantsuzcha – saye, nemischa – kaye, italyancha – saya
gollandcha  –  kaap  va  h.k.  Shu  bilan  bir  qatorda  bu  atama  o‗rniga  bir  nechta 
davlatlarda  boshqa  atama,  ya‘ni  “mappa”  so‗zi  ishlatilib,  polotnoning  bir 
bo‗lagi  degan  ma‘noni  bildiradi.  Masalan,  inglizlar    mar  deb  ataydilar.  Ba‘zi 


 
 
65 
mamlakatlarda  ikkala  atama,  ya‘ni  inglizlar  “say”  so‗zini  dengiz  va 
aeronavigatsiya  kartalarida,  ispanlar  esa  “say”    atamasini  faqat  dengiz 
kartalarida ishlatadilar. Ba‘zi mamlakatlarda butunlay boshqa atamalar, masalan, 
vengerlar echker (joy tasviri) degan atamani ishlatadilar. 
Vaqt  o‗tishi  bilan  kartografiya  fanining  ta‘rifi  ham  takomillasha  bordi. 
Yaqin vaqtlargacha kartografiya geografik kartalar to‗g‗risidagi fan deb, uning 
asosiy  vazifasi  geografik  kartalarni  tuzish  va  ulardan  foydalanish  yo‗llarini 
o‗rganishdan  iborat,    deb  kelingan.  So‗nggi  vaqtlarda  kartografiya  fanining 
o‗rganish obyekti to‗g‗risida turli xil yondashuvlar paydo bo‗lib, ba‘zilar dunyoni 
bilish va fikrlash desa, boshqalar dunyoni o‗rganish manbai va ma‘lumot beruvchi 
demoqdalar. O‗tgan  asrning 80-yillaridan esa geoinformatika, ya‘ni Er va jamiyat 
fanlari to‗g‗risida ma‘lumot beruvchi fan, deb qaraganlar ham bo‗ldi. 
Karta katta mehnat evaziga vujudga keltiriladi, bu loyiha ustida anchagina 
vaqt  sarflanadi,  qancha  ter  to‗kiladi,  mashaqqat  chekiladi.  Tan    olish  kerakki, 
ushbu  vaziyatda  chegaraviy  darajada  muhim  ahamiyatga  ega  bo‗lgan  elementlar 
batafsil ifodalanmagan hisoblanadi (kartaning asosiy elementlari kiritilmagan), o‗z 
navbatida, elementlarning asosiy karta yoki kartalar atrofida va uning chegarasida 
to‗liq  uyg‗unligi  ta‘minlanmaganligi  qayd  qilinadi,  bu  holat  mehnat  mahsuli 
bo‗lgan  ushbu  kartaning  qiymati  yo‗qqa  chiqarilishi,  foydalanish  mumkin 
bo‗lmagan yaroqsiz ma‘lumotga aylanishiga sabab bo‗lishi mumkin. 
Kartada joylashtirilish tartibi (maket) alohida diqqatga sazovor jihat bo‗lib, 
bu  holat  kartaning  asosiy  strukturasi  sifatida  kartadan  foydalanuvchilar  uchun 
tushunarli ko‗rinishdagi ma‘lumotlarni ta‘minlab beruvchi, barcha elementlarni o‗z 
ichiga oluvchi komponovka hisoblanadi.  
 
 
 
 


 
 
66 
 
 
 
 

Download 5,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish