Kartografik gernerralizatsiya. Reja

kiluvchi omillar.
Gernerralizatsiya jaraerni xamma kartalarda bir xil bulmasdan, unga ta'sir kiluvchi omillar xam mavjud. Gerograflar bu omillarni bilishi zarur. Bu omillar kuyidagilardan iborat: Kartaning masshtabi, maksadi, mazmuni va tasvirlanayotgan terrritoriyaning uziga xos gerografik xususiyatlaridir.
Kartaning masshtabi kartaning masshtabi gernerralizatsiyada asosiy fatorlardan bulib, masshtab maydalashgan sari tasvirlanadigan gerografik ob'erktlar saralanib, kamayib boradi. Masshtabning gernerralizatsiyaga ta'sirini bir terrritoriyaning ikki xil masshtabdagi kartalarini takkoslash bilan yakkol kurish mumkin. Masshtab maydalashgan sari tasvirlanadigan tavsilotlar kichrayib, kartani ukish kiyinlashadi. Shuning uchun ob'erktlarning eng zarurlari tanlab olininib, ikiknchi darajadagi ob'erktlar tushirilib koldiriladi.
Masalan: ERr yuzidagi 1 km2 maydon 1:1000 masshtabli kartada 1 m2 , 1:100000 masshtabda 1 dm2, 1:1000000 masshtabda 1 sm2, nixoyat 1:1000000 masshtabli kartada 1mm2 ga terng buladi.
Mayda masshtabli kartalarda joydagi gerografik tafsilotlarning xammasini tasvirlash kiyin, shuning uchun xam eng kerrakli, ya'ni eng asosiy tafsilotlar tanlab olinishi zarur buladi.
M: ukuvchilar atlasidagi1:7.500.000 masshtabdagi Urta Osiyoning tabiiy kartasi bilan (140 bert), 1:30.000.000 masshtabli MDX ning tabiiy kartasidagi rerlerfini solishtirsak, MDX tabiiy kartasida Pomir, Tyanshan va Kopertdog tizmalari kursatilganini kuramiz.
Urta Osiyo kartasida esa xatto Kirgiziston, Talas Olatovi, Fargona, Turkiston, Zarafshon, Oloy, Nurota, Orkaoloy tizmalari berrilgan. Rerlfgina emas, balki tabiatning boshka komponerntlari (gidrografiyasi, usimlik, tuprok va x.k) xam masshtabga karab saralanib – gernerralizatsiya kilinib berriladi.
Kartaning maksadi
Kartalarning maksadi xam gernerralizatsiyaga katta ta'sir kursatadi. Kartalar bir xil masshtabda bulsa xam, xar xil maksadlar uchun chikarilishi sababli ularning mazmuni xar xil buladi.
Masalan: Bir xil masshtabdagi (1:5.000.000) MDX ning tabiiy gerografik dervoriy kartasi (7-sinf uchun) bilan xuddi shu masshtabdagi boshlangich sinflar uchun chikarilgan MDX ning tabiiy gerografik dervoriy kartasini takkoslasak, bular farki juda yakkol kurinadi. Ayniksa, axoli yashaydigan joylar, daryolar rerlerf elermerntlari 7-sinf uchun chikarilgan tabiiy kartada mukammalrok tasvirlangan.
Maktablar uchun nashr kilingan MDX ning 1:5.000.000 masshtabli dervoriy siyosiy-ma'muriy kartasi bilan 1:8.000.000 masshtabdagi spravochnik tipidagi siyosiy-ma'muriy kartasini takkoslasak, 1:8.000.000 masshtabli kartada axoli yashaydigan joylar va aloka yullari taxminan bir nercha marta kup tasvirlanganligini kuramiz. Ukuv kartalari bilan spravochnik kartalar oldiga kuygan maksadlariga kura fark kiladi. Bu esa kartalar gernerralizatsiyasida uz aksini topadi.