Kartashunoslik

9.3. Karta komponovkasi 
 
Geografik kartaning nomi, ramkasi, tasvirlanayotgan hudud, vrezka (qirqim) 
kartalar,  legenda,  diagramma,  sxema,  profil,  grafiklar,  matnlar  karta  mazmunini 
boyitishga,  o‘qishni  osonlashtirishga  yordam  beruvchi  boshqa  qo‘shimcha 
manbalarni  joylashtirish  tartibi  kartaning  komponovkasi  deyiladi.  Komponovka 
omadli  hisoblanadi,  agar  kartaning  barcha  elementlari  maqsadga  muvofiq, 
yetarlicha  kompakt  joylashtirilsa,  biroq  zerikarli  bo‘lmay,  ulardan  foydalanish 
qulay bo‘lsa – bir so‘z bilan aytganda, karta sohasi oqilona tashkil etilgan va tasvir 
ko‘rinarli uyg‘unlikda bo‘lsa. 
Yaxshi  komponovkani  tanlash  har  doim  oson  emas,  bu  ba‘zi  dizaynerlik 
tajriba  va  baddiy  didni  ham  talab  qiladi.  Ko‘plab  omillarni  hisobga  olish  zarur: 
karta  proyeksiyasi,  tasvirlanayotgan  hudud  (akvatoriya)  shakli  va  uning  ramka 
ichidagi  oriyentirovkasi,  qo‘shni  hududlarni  ko‘rsatish  zaruriyati,  legenda  hajmi, 
vrezka-kartalarni, qo‘shimcha grafiklar, diagrammalar va h.k.ni joylashtirish. 
Kartalar  komponovkasi  tayyorlanayotganda  texnik  sharoiti,  estetik  holati, 
karta mazmunini to‘g‘ri eks ettirishga qaratilgan barcha talablar e‘tiborga olinishi 
kerak. O‘quvchi kartani o‘qish uchun uning komponovkasi haqida ma‘lumotga ega 
bo‘lishi  lozim.  Chunki  bir  xil  hudud  ikki  xil  komponovkada  tasvirlanishi  ham 
mumkin.  Masalan,  8-rasmda  Yevropa  kartasi  2  xil  komponovkada,  9-rasmda  esa 
dunyo kartasi 2 xil ham 2 xil komponovkada berilgan.  

---

 
144