Kartashunoslik

Merkator  proeksiyasi 
  yuqorida    aytib  o’tilganidek,  dunyo  kartalarida 
ishlatiladigan  proeksiyalardan  biri  Merkator  proeksiyasi  hisoblanib,  u  silindrik 
proeksiyaning  matematik  moslashtirilganidir  (yana  2.15b-rasmga  qarang). 
Meridianlar  parallel  chiziqlardek  paydo  bo’ladi  va  qutblarda  uchrashadi.  Shak-
shubhasiz, yuqori kengliklarning sharqida va g’arbida katta xatoliklar bor, chunki, 

---

 
123 
ekvatordagi kabi meridianlar orasidagi masofa kenglikka cho’zilgan bo’ladi (yana 
2.16-rasmga  qarang).  Merkator  proeksiyasidagi  parallellar  oralig’i  ham  teng 
emas,  ular  globusda  ancha  tartibga  keltirilgan.  Hosil  bo’lgan  to’r  to’g’ri 
burchakdan  iborat  bo’lib,  qutblarda  katta  bo’ladi.  Chunki,  bu  proeksiya  teng 
maydonni ko’rsatmaydi va o’lchashlardagi xatoliklar qutblarda kattalashadi.  
Bu  kartani  1569  yilda  tuzgan  Merkator  boshqa  hech  qanday  dunyo 
proeksiyasi  bo’lmagan  xususiyatlarni  nazarda  tutgan  holda  ishlab  chiqqan. 
Merkator  proeksiyada  istalgan  joyda  o’tkazilgan  to’g’ri  chiziq  kompasning 
haqiqiy  boshidir.  O’zgarmas  yo’nalishdagi  chiziqlar  rumb  chiziqlar 
(loksodromiya)  deb  atalib,  navigatorlar  uchun  katta  ahamiyatga  ega  (yana  2.16-
rasmga  qarang).  Merkator  kartasida  to’g’ri  chiziq  bilan  o’zlari  turgan  joy  va 
borishni xohlagan joylari o’rnini birlashtirib, dengizchilar mo’ljaldagi joyni olish 
uchun kompasning doimiy yo’nalishini kuzatishlari mumkin bo’lgan.
1
 
1950  yillardan  boshlab  dunyo  kartalarini  tuzishda  G.A.Ginzburg  taklif 
qilgan  ko‘p  konusli  proeksiya  –  SNIIGAiK  (Geodeziya,  aerofotosyomka  va 
kartografiya  markaziy  ilmiy  tadqiqot  instituti)  proeksiyasi  qo‘llanilmoqda. 
O‘qituvchilar  uchun  nashr  qilingan  geografik  atlasdagi  (1980)  1:80  000  000 
masshtabli dunyoning siyosiy kartasi, o‘rta maktablar uchun nashr qilingan atlasda 
Dunyo kartalari va yozuvsiz kartalari ko‘p konusli (polikonicheskaya) SNIIGAiK 
proeksiyasida  tuzilgan.  Bu  proeksiyada  ekvator  va  o‘rtanchi  meridian  o‘zaro 
perpendikulyar  bo‘lgan  to‘g‘ri  chiziqlardan  iborat.  Boshqa  meridianlar  qiyshiq 
chiziqlardan, parallellar ekstsentrik aylanalarning yoylaridan iboratdir.