Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

2.10. Хўжалик муомалалари таъсирида балансда рўй берадиган ўзгаришлар

Хўжалик маблаЃлари ва унинг манбалари хўжалик жараѓнида доимо ҳаракатда бўлади. Содир бўлаѓтган жараѓнларнинг ҳар бирини ўз вақтида ҳисобга олиб бориш зарурдир. Чунки ҳар куни корхонада кўплаб хўжалик муомалалари амалга оширилади, буларнинг таъсирида хўжалик маблаЃларининг таркиби, жойланиши ва уларнинг ташкил топиш манбалари ўзгариши мумкин. Бу ўзгариш оқибат натижада бухгалтерия балансининг ўзгаришига сабаб бўлади, чунки баланснинг актив ва пассив томонида хўжалик маблаЃлари ва уларнинг ташкил топиш манбалари акс эттирилади. Лекин баланснинг тенглиги сақланиб қолинади. Бу маблаЃлар ҳолатини баланс усули билан умумлаштиришнинг асосий мазмунини ташкил қилади.

Хўжалик муомалалари натижасида балансда қуйидаги ўзгаришлар бўлиши мумкин:

1. 
   Актив томонда кўпайиш, актив томонда камайиш,
   
2. 
   Пассив томонда кўпайиш, пассив томонда камайиш;
   
3. 
   Актив томонда кўпайиш, пассив томонда кўпайиш;
   
4. 
   Актив томонда камайиш, пассив томонда камайиш.
   

Балансда рўй берадиган ўзгаришлар актив ва пассив қисмларнинг тенглигини сақлайди. Чунки ҳар бир хўжалик муомаласи икки ѓқлама ѓзув асосида – бир ҳисобварақнинг дебетида, иккинчи ҳисобварақнинг кредитида акс эттирилади.
Хўжалик муомалалари натижасида баланс моддаларидаги маблаЃлар ва уларнинг манбаларининг ўзгаришини қуйидаги мисолда кўриб чиқамиз.
Биринчи муомала. Корхона кассасидаги пул ҳисоб-китоб счЄтига ўтказилди – 500 сўм.
Иккинчи муомала. Тақсимланмаган фойда ҳисобидан резерв фондига ажратма қилинди – 200 сўм.
Учинчи муомала. Мол етказиб берувчилардан материаллар сотиб олинди, лекин пули тўланмаган – 3000 сўм.
Тўртинчи муомала. Ҳисоб-китоб счЄтидан аввал банкдан олинган узоқ муддатли кредит қайтарилди – 600 сўм.


Бу ўзгаришлар балансда қуйидагича акс эттирилади: