Karbon kislotalar, ularning xosilalari va qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati Reja: 1

4.Ayrim vakillari va ularning ishlatilishi.

Analitik kimyoda, malon kislota yuqorida ko’rsatib o’tganimizdek, turli qimmatbaho birikmalarni olishda, qahrabo kislota qishloq xo’jaligida, adipin, sebotsin kislotalar esa sun’iy tolalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.

TO’YINMAGAN KАRBОN KISLОTАLАR
1. To’yinmagan bir asosli karbon kislotalar
Tarkibida qo‘sh bog‘ va uch bog‘ tutgan karbon kislotalar to‘yinmagan kislotalarga kiradi.
Etilen qator to’yinmagan kislotalar C_nH_2n-1COOH, atsetilen va diyen qator kislotalari esa C_nH_2n-3COOH umumiy formulalar bilan ifodalanadilar va quyidagicha nomlanadilar:

Olinish usullari. 1. Tuzilishida qo’shbog’ bo’lgan birikmalarga nitril guruhini kiritib, so’ngra karboksil guruhi hosil qilish orqali olish mumkin, ya’ni:

2. Agar dastlabki modda tarkibida karboksil guruhi bo’lsa, u holda qo’shbog’ hosil qilish orqali to’yinmagan kislota olinadi, masalan:



Fizik va kimyoviy xossalari. To’yinmagan kislotalar to’yingan kislotalarga qaraganda zichligining va kislotalik konstantasining kattaligi bilan farq qiladilar.
Ular ikki xil xususiyatni namoyon qiladilar, ya’ni kislotalar kabi tuzlar, angidridlar, amidlar, murakkab efirlarni hosil qilsalar, qo’shboshning hisobidan biriktirib olish, polimerlanish kabi reaksiyaga kirisha oladilar.
Agar qo’shbog’ karboksil guruhiga nisbatan - yoki -holatda joyilashgan bo’lsa, bunday kislotalarga turli reagentlarning birikishi Markovnikov qoidasiga teskari boradi.
Akril, metakril kislota va ularning efirlari etilen uglevodorodlariga qaraganda oson polimerlanadilar:

Alohida vakillari va ularning ishlatilshi. Akril kislota CH₂=CH-COOH o’tkir hidli suyuqlik: 140⁰SC da qaynaydi. Sanoatda uni ikki xil usulda olinadi.

1. 
   Propilenni oksidlash orqali:
   

2. 
   Akrilonitrini gidrolizlab:
   

Akril kislotaning metil efiri atsetilenga CO va CH₃OH biriktirib olinadi. Bu reaksiyani nemis olimi V.Reppe 1944 yilda kashf etgan bo’lib, jarayon konsentrlangan xlorid kislota va nikel tetrakorbonili ishtirokida boradi:

Metakril kislota va uning efirlari sanoatda katta miqdorda ishlab chiqariladi.
Metakril kislotani izobutilenni oksidlab yoki atseton va sianid kislotadan sintez qilib olish mumkin:


Akril, metakril kislota va ularning efirlari juda oson shishasimon massa hosil qilib polimerlanadilar. Ulardan sanoatda organik shisha ishlab chiqarishda ishlatiladi.