Karabashev Umrzoq 6-вариант Аҳоли сони ва таркибини статистик ўрганиш

Аҳоли қуйидаги гуруҳларга бўлиб ўрганилади:

• 
  1. Аҳолини жинси бўйича гуруҳлаш унинг таркибида эркаклар ва аёллар сонини аниқлашга имкон яратади.
  
• 
  2. Аҳолини ёши бўйича гуруҳлаш (боғча ёшидаги, мактаб ёшидаги, меҳнатга лаёқатли ёшдаги аҳоли сони, меҳнатга лаёқатли ёшдан кичик ва катталар сони ва бошқалар).
  
• 
  3. Аҳолининг миллий таркибини ўрганиш.
  
• 
  4. Аҳолини оилавий аҳволи бўйича гуруҳлар ажратиш (ҳеч қачон никоҳдан ўтмаганлар, бева қолганлар, никоҳдан ўтмаганлар, ажрашганлар ва бошқалар).
  
• 
  5. Меҳнатга лаёқатли шахслар орасида иқтисодиётда банд бўлганлар ва ишсизлар сони ҳам ўрганилади. ўз навбатида, банд бўлган аҳоли учун иқтисодиёт тармоқлари ва секторлари бўйича гуруҳланади.
  
• 
  6. Аҳолини маълумот даражаси бўйича ўрганиш (олий, тугалланмаган олий, ўрта махсус, умумий ўрта, тўлиқсиз ўрта).
  

Аҳоли ва уни статистик ўрганиш
Аҳолининг табиий ўзгаришини, яъни туғилганлар ва ўлганларни, никоҳдан ўтган ва ажралишларни фуқаролик ҳолатини қайд қилувчи идора (ФҲДЁ)лар ҳисобга олади. Аҳолининг миграциясини, яъни бир мамлакат, вилоят, туман ва аҳоли яшайдиган пунктларга келувчиларни ҳамда бошқа ерга кетганларни шаҳарларда уй дафтарида (ўтказиладиган ва чиқариладиган), қишлоқ жойларда эса қишлоқ кенгашларининг хўжалик дафтарлари ва рўйхатларида ҳисобга олиб борилади.
Алоҳида аҳоли яшаш жойларидаги аҳолининг маълум муддатдаги сонини аниқлашда аҳолининг шу жойда доимий яшовчи (ДА) ва ҳисобга олинаётган вақтда мавжуд бўлган (МА) сонини эътиборга олиш лозим.
Доимий аҳолини ҳисобга олишда вақтинча йўқларни (ВЙ), мавжуд аҳолини ҳисобга олишда эса вақтинча яшаш учун (ВЯ) келганларни ҳисобга олиш лозим.

Аҳоли рўйхатини ўтказишдан мақсад, унинг сони, жойланиши, таркиби, миграцияси, ёши, иш билан бандлиги ва ҳ. к. тўғрисида маълумотлар тўплашдир. Собиқ иттифоқ чегарасида аҳоли 7 марта (1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979 ва 1989 й) рўйхатдан ўтказилган.
Аҳоли сонини жорий кузатиш орқали аниқлашда бошланғич маълумотлар, аҳолининг табиий ва механик ҳаракати ҳақидаги жорий маълумотлардан фойдаланилади:
бу ерда,
- аҳолининг йил бошидаги сони
- аҳоли йил охиридаги сони
T – жорий йилда туғилганлар сони
Y – жорий йилда ўлганлар сони
KL – жорий йилда келганлар сони
KT - жорий чиқиб кетганлар сони
Рўйхат ўтказиш ва жорий ҳисоблашлар ёрдамида аҳоли сони одатда йил бошидаги сана билан аниқланади. Бироқ маълум санада аниқланган аҳоли сони турмуш даражасини ифодаловчи кўрсаткичларни ҳисоблаш учун қўл келмай қолади. Масалан, жон бошига тўғри келган ялпи ички маҳсулот, миллий даромад, ялпи даромад каби кўрсаткичлар аҳолининг йил бошидаги ёки йил охиридаги сонига асосланиб эмас, балки уни ўртача сонига асосланиб ҳисобланади.