16-amaliy mashg’ulot
Kanal inshootidagi suv sathini boshqaruvchi gidravlik zatvor-avtomatidan foydalanish qoidalarini o’rganish. Dastlabki ma’lumotlar
1. Suv tashlovchi inshoot bitta oralig‘ining eni b = m;
2. Suv tashlovchi inshoot kirish qismi oraliqlar soni n = dona;
3. Suv tashlovchi inshoot ustki be’fdagi normal suv sathi ∆NDS =
4. Suv tashlovchi inshoot pastki be’fdagi normal suv sathi ∆PBS =
5. Suv tashlovchi inshoot ostonasi otmetkasi ∆ i.o. =
6. Ustki be’fdagi normal suv chuqurligi (hisobiy suv bosimi) . N h = m;
7. Pastki be’f tomonidan inshoot ostonasi suv bilan ko‘milishi chuqurligi . hH= m;
8. Inshoot bir oralig‘iga keladigan maksimal suv sarfi Q = m3/s.
Hisoblash tartibi:
17 – rasm. Hisoblash sxemasi.
1. Zatvor-avtomatning parametrlari aniqlanadi. Zatvor-avtomatning aylanishi o‘qi ustki be’fdagi maksimal suv sathi otmetkasida joylashtirilgan deb qabul qilinadi. Zatvor-avtomat balandligi quyidagi fomulasi bo‘yicha aniqlanadi:
hzat = Nr + ∆h = , m;
Bunda maksimal suv satxi ustidan zapasi ∆h = 0,5 m qabul qilinadi. Zatvor-avtomat oyoqlarining radiusi qobig‘i chizishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
R = 1,5 hzat = m;
Zatvor-avtomat qobig‘ining egrilik radiusi quyidagi formula yordamida tekshiriladi
R = ,m≥ Nr / sin ɑ = m;
Zatvor – avtomat qobig‘i trapetsiya shaklida qabul qilinadi va tagini eni quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
bt = b – 2t = , m;
Bunda t- yon tomondagi zatvor - avtomat qobig‘i inshoot yon devorlari yoki ustunlari orasidagi belgiladigan oraliq uning miqdori t = 0,05 m;
b - inshoot oralig‘i kengligi.
Bunda shartiga asoslanib burchak quyidagicha aniqlanadi
2. Zatvor-avtomatning qobig‘iga ustki b’ef tomonidan ta’sir etadigan gidrostatik bosimning kuchi quyidagicha formula yordamida aniqlanadi:
Bunda Rx - gidrostatik bosimi kuchining gorizontal tashkil etuvchisi;
R2 - gidrostatik bosimi kuchining vertikal tashkil etuvchisi.
Ushbu formulalarda suvning xajmiy og‘irligining,
Korrektor kamerasi bilan birgalikda zatvor-avtomatning og‘irligi quyidagi A.R.Berezinskiy formulasi bo‘yicha aniqlanadi.
3. Zatvor-avtomat balansiri og‘irligi markazi burchak bissektrisasida, zatvor – avtomat o‘qidan quyidagi A.R. Berezinskiy tavsiya qilgan formulasi bo‘yicha aniqlanadigan L masofada joylashuvi qabul qilinadi.
;
4. Zatvor - avtomat balansiri og‘irligi va joylashuvi elkasini aniqlash uchun. aylanish o‘qiga nisbatan zatvor-avtomatning harakat etuvchi qismlariga ta’sir etuvchi kuchlar momentlari tenglamasi quyidagi ifoda yordamida tuziladi. (zatvor-avtomat o‘qidagi ishqalanish kuchlarining hajmi kam bo‘lishi sababli ular hisobga olinmaydi).
Zatvor-avtomat ochilgan holatida uning suv oqimiga ko‘milmasligi imkoniyatini hisobga olib balansir joyini aniqlashda balansirning erkin xarakati ta’minlash shart. Ustki va pastki b’ef suv sathlari ayirmasi bo‘lganda balansir erkin xaraktlanishi uchun imkoniyat bor. Uni hisobga olib zatvor-avtomat o‘qi va og‘rlik markazi oralig‘idagi regil zatvor-avtomat og‘irligiga teng bo‘lishi shart.
5. Korrektor hisobi.
Zatvor-avtomat zich yopilishi uchun korrektorning balandligi hkor = Hp, teng deb olinadi. Korrektorning yon relesi kengligi YA.V.Bochkorev taklifi bo‘yicha bkor = 0,2 m teng qilib olinadi.
Pastki b’efda suv sathi maksimal bo‘lganda ham, korrektor kamerasidan suv erkin qo‘yilib chiqish imkoniyatini ta’minlash uchun korrektor kamerasi chuqurligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
Bu holda korrektorning radial qirrasiga ta’sir etadigan gidrostatik bosimi kuchi qo‘yidagicha aniqlanadi.
Suv bosimi og‘irlik markazi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi.
Umarkaz = Hp - hk / 3 = ,m
Balansir og‘irligi esa quyidagi ifoda yordamida
qabul qilinadi va u zatvor aylanish o‘qi sathidan
U markaz = m;
masofada joylashtiriladi.
Korrektor kamerasi bo‘shatilgan holdagi (zatvor-avtomatning yopilgan holatidagi) bosimi kuchlari quyidagiga teng bo‘ladi.
6. Korrektor kamerasining parametrlari hisobi (16 - rasm)
YA.V.Bochkarev taklifiga binoan korrektor kamerasining hajmi W k.k quyidagi ifoda yordamida hisoblanadi.
Bunda G - korrektor radiusi G =Nr = m;
∆G - korrektor kamerasida erkin xarakati uchun qo‘shiladigan masofa, uning qiymati konstruktiv jihatdan ∆G = 0,02 m qabul qilinadi.
.bkor = b = ,m - korrektor kamerasining kengligi;
∆b - korrektor kamerasida erkin xarakati uchun qo‘shiladigan kenglik, uning qiymati konstruktiv jihatdan ∆G = 0,02 m qabul qilinadi.
7. Datchik yuzasi maydonchasi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
YUdatchik = q / µ (2g ∆h)0,5 Datchik yupqa devordagi teshik shaklida qabul qilinadi, uning sarf koeffitsientini P.G.Kiselev gidravlika spravochniki asosida
m deb qabul qilamiz.
Zatvor- avtomat talab etadigan harakat etishi tezligi hisobidan suv sarfi korrektor ishlovchi hajmining to‘lishi vaqtiga ko‘ra aniqlanadi. Ishlovchi hajmi korrektor kamerasi va korrektor orasidagi suv hajmiga tengdir. Mahalliy sharoitlarga binoan q ustki b’efi chuqurligidagi qatlamni suvga to‘lish vaqtiga asoslanib aniqlanadi. Ushbu vaqt taxminan t = 1 minut belgilanadi.
Korrektor kamerasining foydali hajmi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
Bunda suv sarfi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
Belgilangan ga va aniqlangan q-ga asosan datchik yuzasi maydonchasi quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi.
YUdatchik = q / µ (2g ∆h)0,5 Aniqlangan datchikning teshigi diametri yo‘l qo‘yilgan suv sathi tebranishida joylashadi.
Korrektor kamerasidan doimiy suv chiqaruvchi tegishli diametri quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
dkk = (4 YUdatchik /π)0,5 = , sm.
