Kam ichding nima-yu, ko‘p ichding nima, farqsiz, igna ham yo‘g‘on qoziqning uchi ham ko‘zga kirar bo‘lsa baribir ko‘r qiladi

KONFUTSIYNING MUM TISHLASHI
Bir kuni Konfutsiy uzoq sayohatga chiqqan ekan, yo‘lda bir to‘da bolalarning yig‘ilib turganligini ko‘ribdi.
Oldilariga borib qarasa, ikkita bola allanarsa haqida bahslashayotgan, boshqalari esa atroflarini o‘rab olib tomosha qilishayotgan ekan.
Birinchi bola:
"Quyoshning bizga eng yaqin payti, bu — tush paytidir" debdi.
Ikkinchi bola esa:
"Quyoshning bizga eng yaqin payti bu ertalabdir" debdi.
Raqib bola tag‘in qarshilik ko‘rsatibdi
"Noto‘g‘ri, umuman bunday bo‘lishi mumkin emas!"
"Seniki noto‘g‘ri, baribir meniki to‘g‘ri" deya bo‘sh kelmabdi ikkinchi bola.
Konfutsiy ulardan so‘rabdi:
"Sizlar nima haqda bahslashmoqdasizlar?"
Bolalar Konfutsiyni ko‘rib, o‘qimishli odam deb hisoblab, ikkalasi ham qo‘lidan tortib, undan kimning fikri to‘g‘ri ekanligini haqqoniy aniqlab berishni so‘rabdilar.
Konfutsiy ularga qarab shirin so‘z bilan:
"Sizlar har biringiz o‘z fikringizni so‘zlang-chi, nima haqda bahslashmoqdasizlar?" debdi.
Birinchi bola shoshilib debdi:
"Mening fikrimcha, quyosh endi chiqqanida bizga eng yaqin payti bo‘ladi, uning nazarida esa, tushga kelibgina quyoshning bizga eng yaqin payti bo‘lar emish".
Konfutsiy kulibdi:
"Unda har biringizning qarashlaringiz nimaga asoslangan?"
Bir bola:
"Gap shundaki, quyosh har kuni ertalab xuddi ochilgan soyabon kabi katta bo‘lib ko‘rinadi, lekin tushga kelib esa tuvak kabi kichkina bo‘lib ko‘rinadi. Odatda biz biror bir narsaga qarasak, qanchalik yaqin bo‘lsa, shuncha katta bo‘lib ko‘rinadi, qancha uzoq bo‘lsa shunchalik kichkina bo‘lib ko‘rinadi, nahotki isbotlab bo‘lmaydigan masala bo‘lsa?" debdi.
Raqib bola ham bo‘sh kelmay e’tiroz bildiribdi:
"Uning gapi noto‘g‘ri. Quyosh endi chiqqan paytida biz uncha ham issiqlikni his qilmaymiz, lekin tushga kelib, bizning hissiyotimiz boshqacha bo‘ladi, shu darajada issiq bo‘lishi mumkinki, hatto terlab ketamiz. O‘ylab ko‘ring, qo‘limizni olovning yoniga yaqinlashtirsak, issiq bo‘ladi, olovdan uzoqlashtirsak sovuqligini his qilamiz, bu haqiqat emasmi?"
Konfutsiy qunt bilan eshitibdi, lekin har qaysisi o‘zining fikrida turib olganligini ko‘rib, qanday yechim topishni bilmay qolibdi. Yosh bolalar Konfutsiyning mum tishlagan holatini ko‘rib kulib yuborishgan ekan.