Kalom ilmi. Moturidiylik va ash’ariylik. Islomda imon masalasi. Moturidiylik kalom maktabi vakillari

«Albatta, u (Qur’on) bir ulug‘ rasul (Jabroil Alloh huzuridan keltirgan vahiy) so‘zidir» (Takvir, 19). Bu oyatda farishta Jabroil nazarda tutilgan.
Umuman olganda, payg‘ambarlar ham oddiy inson bo‘lib, ular boshqalarni Allohning ko‘rsatmasiga amal qilishga chaqirish uchun kelganlar. Ular orasida rasullar 313 nafarni tashkil etadi. Payg‘ambarlar Allohning buyruq va qaytariqlarini bajarib, boshqa odamlarga namuna bo‘lganlar. Ular taom yeb, suv ichib, tirikchilik qilib bozorlarda yurganlar.
Payg‘ambarlarni oddiy kishilardan ajratib turadigan birgina sifatlari ma’siyat qilish, shahvatlarga berilish, muruvvatga zarar yetkazadigan va insoniy qadrni ketkazadigan yomon illatlardan saqlanganlaridir. Ular turlicha mo‘‘jiza ko‘rsatib, payg‘ambarliklarini tasdiqlaganlar. Iso payg‘ambar bemorni davolagan, Muso payg‘ambar dengizni ikkiga bo‘lgan, Muhammad payg‘ambar (alayhis-salom) suv solingan meshga qo‘llarini tiqqanlaridan keyin o‘sha idishdagi suvdan juda ko‘pchilik ichgani va boshqa mo‘‘jizalarini misol qilib keltirish mumkin. Payg‘ambarlarning ko‘rsatgani mo‘‘jiza bo‘lsa, avliyolarning ko‘rsatgani karomat bo‘ladi.

5. 
   Oxirat kuniga ishonish ham imonning bir qismi hisoblanadi. Islom ta’limoti bo‘yicha bu dunyo sinov-imtihon maydonidir. Alloh qiyomatda barcha yaratgan maxluqlari jonini oladi va qayta tiriltiradi insonlar qilgan ishlariga javob beradilar. Agar u yaxshi amallarni qilgan bo‘lsa mukofotini, yomon amallarni qilgan bo‘lsa jazosini oladilar va ularning bu dunyoda qilib o‘tgan barcha amallari o‘zlariga ko‘rsatiladi va tarozuda tortiladi.
   
6. 
   Inson boshiga tushadigan yaxshilik yoki yomonlik Alloh tarafidan bo‘lishiga – taqdirga imon keltirish. Batafsil qilib aytganda, taqdir – insonga keladigan barcha yaxshilik va yomonlik, borliqdagi har bir hodisa va voqealar yoki oxiratda bo‘ladigan hamma ish Allohning taqdiri, ilmi, irodasi va belgilab qo‘ygani bo‘yicha sodir bo‘lishiga imon keltirish hisoblanadi. Xursandchilik va xafalik, hayot va o‘lim, boylik va kambag‘allik, kasallik va sog‘lomlik va boshqalar Allohdan deb bilish shart. Taqdirni Allohdan boshqa hech kim bilmaydi, hatto payg‘ambarlar ham va farishtalar ham bu sirdan xabardor emas. Manbalarda qadar masalasida chuqur ketib bahs-munozara yuritishdan qaytarilgan. Oqimlarning aksari bu masalada adashgan. Taqdirda baxtli deb yozib qo‘yilgan kishi baxtlidir. Shuningdek, taqdirda baxtsiz yoki badbaxt deb yozib qo‘yilgan kishi baxtsizdir. Bir oyatda: