Kalom ilmi. Moturidiylik va ash’ariylik. Islomda imon masalasi. Moturidiylik kalom maktabi vakillari

«... kitoblariga va payg‘ambarlariga birortasini ajratmasdan (hammasiga) imon keltirdi» (Baqara, 285) oyatidan bilish mumkin.

Shu bilan birga bu kitoblarga umumiy imon keltiriladi. Ammo ularning adadi va ismlari haqida aniq ma’lumot mavjud emas. Muhammad payg‘ambarga (alayhis-salom) Qur’on nozil qilinganidek, boshqa payg‘ambarlarga ham kitob tushirilgan. Ulardan manbalarda zikr qilib o‘tilganlari quyidagilardir: Ibrohim payg‘ambarga «Sahifalar», bu haqda Qur’onda «Ibrohim va Muso sahifalarida (ham) bordir» (A’lo, 19) deyilgan. Bir hadisda «Abu Zarr: Ey Allohning Rasuli, Ibrohimning sahifalarida nima bo‘lgan?» deb savol berganda, Payg‘ambar (alayhis-salom): «Barchasi zarbulmasal bo‘lgan...» dedilar. Bu hadisdan uning mavzusi qanday bo‘lganini bilish mumkin. Olimlar uni ma’lum varaqlardan iborat ekani va kitob holiga yetmaganini aytganlar. Keyingisi «Tavrot» bo‘lib, u Muso payg‘ambarga, «Zabur» Dovud payg‘ambarga berilgan. Iso payg‘ambarga «Injil» nozil qilingan. Islom ta’limotiga ko‘ra Muhammad payg‘ambarga (alayhis-salom) «Qur’on» nozil qilingan. Shuningdek, biror payg‘ambarga kitob nozil qilinsa, u o‘zidan avvalgi shariatni o‘zgartirgan yoki butunlay yangi qarashlarni olib kelgan deb hisoblangan.

4. 
   Payg‘ambarlarga imon keltirish. Islom dini ta’limotiga ko‘ra Allohning insonlarga to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatish uchun yuborgan payg‘ambarlariga imon keltirish vojib hisoblanadi. «...Payg‘ambarlariga birortasini ajratmasdan (hammasiga) imon keltirdi» (Baqara, 285). Shuning uchun ularning barchasiga birdek ishonish shart qilib qo‘yilgan. Ulardan birini inkor qilish barchasini inkor qilish bilan barobar. Alloh taolo Odam (alayhis-salom)dan boshlab. Muhammad payg‘ambar (alayhis-salom) gacha bo‘lgan oraliqda payg‘ambarlar yuborgan. Ularning soni, hadis asosida bir yuz yigirma to‘rt ming nafar deyiladi. Faqat yigirma besh nafar payg‘ambarning nomi Qur’onda zikr qilingan. Payg‘ambarlar nabiy va rasul degan ikki qismga bo‘linadi.
   

Nabiy va rasul orasidagi farq: 1. Alloh kimga vahiy yuborib, shu xabarni boshqalarga yetkazishni buyursa, o‘sha odam nabiy va rasuldir. Ammo uni boshqalarga yetkazish shart qilib qo‘yilmasa, nabiy hisoblanadi, rasul emas; 2. Rasul yangi shariatni olib keladi. Nabiy esa, yangi shariat bilan kelmaydi. Balki, o‘zi oldingi shariatga amal qiladi va boshqalarni shunga amal qilishga da’vat qiladi; 3. Rasul umumiy bo‘lib, farishtalarga ham, insonga ham qo‘llanadi. Qur’onda: