Kalit so‘zlar Kod kombinatsiyasi; kod kombinatsiyasi elementlari;Kod;Kod jadvali, Standart dirlamchi kodlar. Diskret axborot elementlarini kodlash tamoyillari

2⁷ = 128 ta. Shu yo‘l bilan MTK-2 kodi kamchiliklari bartaraf etilgan. Bu kod 1962 yilda xalqaro standartlar tashkiloti tomonidan qabul qilingan xalqaro alfavit № 5 (MA-5) dir. Alfavit asosini axborotlar almashuvi uchun amerika standarti (American Standart Code for Information Interchange - ASCII) tashkil qiladi [3]. Bu ikkilik (a=2), oddiy (d(_{ })=1) bir tekis (n=const), etti elementli (k=7) telegraf va axborotlarni uzatish kodidir. Kirill alfavitida bu kod ma’lumotlarni qayta ishlash kodi KOI-7 nomi bilan ataladi (GOST 13052-74).
MA-5 kodi alfaviti 2.2-rasmda keltirilgan. U 8 ta ustun va 16 ta qatordan iborat bo‘lib 128 o‘ringa ega. Ustun va qatorlarning kesishgan joyida uzatiladigan belgilar (grafik va funksional) joylashtirilgan.
Kod kombinatsiyasining birinchi to‘rtta elementi quyidagicha belgilangan. Qatorlar yuqoridan pastga qarab 15 gacha bo‘lgan sonlar va ularga mos keluvchi to‘rt razryadli 0000 dan 1111 gacha bo‘lgan kombinatsiyalar bilan raqamlangan.
Qolgan uchta razryadi esa quyidagicha belgilangan. Qatorlar chapdan o‘ngga qarab 0 dan 7 gacha bo‘lgan sonlar bilan va ularga mos keluvchi uch razryadli 000 dan 111 gacha bo‘lgan kombinatsiyalar bilan raqamlangan.
Uzatilayotgan belgi kasr son ko‘rinishida tasvirlanadi. Uning surati ustun raqamini, maxraji esa – qator raqamini ko‘rsatadi. Kasr ko‘rinishidan ikkilik kod kombinatsiyasiga o‘tish uchun kasrning surat qismini unga mos keluvchi to‘rt razryadli kod bilan ifodalash va undan keyin maxrajiga mos keluvchi uch razryadli kod bilan ifodalash kifoya. Misol 2.2-rasmda keltirilgan.
Besh elementli kodga nisbatan etti elementli kod quyidagi afzalliklarga ega:
printer va EHM ni boshqarishni osonlashtiradigan funksional belgilarning soni keskin oshirilgan (32 tagacha);
qo‘shimcha arifmetik va grammatik belgilar qo‘shilgan (! , ; ,.* , < , > va boshqalar);
o‘nli raqamlarni 3 - ustunga tartib bilan joylashtirish imkoniyati tug‘ilgan va ularga mos kelgan to‘rt razryadli qatorlarda keltirish imkoniyati tug‘ilgan;
kichik xariflarni kiritilishi xujjatlar matinlari sifatini oshirgan.

2.2-rasm. MA-5 (KOI-7) kod jadvali

MA-5 kod kombinatsiyasi jadvalini to‘rt mantiqiy qismga bo‘lish mumkin. Birinchi qismda (bu 0, 1- ustunlar) bosma bosish va oxirgi qurilmalarni boshqarish belgilari hamda ma’lumotlarni ajratish va boshqa boshqarish signallari joylashtirilgan. Masalan, НТ (0/2) – matinning boshlanishi [STX (0/2) – Start of Text]; Зв (0/7) – zvonok [BEL (0/7) – Bell]; СИН (1/5) – sinxronlash [SYN (1/5) arifmetik, grammatik va tijorat belgilari uchun ajiratilgan.
Ikkinchi qism (2 va 3 ustunlar) raqam, “o‘chiradigan” yana bitta belgi: ЗБ (7/15) – “Забой” (yo‘q qilish) [DEL (7/15) – Delimiter] qo‘shildi. Ettita 1111111 kod kombinatsiyasi qabul qilishda funksional yoki grafik belgi sifatida qabul qilinmaydi.
Uchinchi va to‘rtinchi qismlarda (mos ravishda 4, 5 va 6, 7 ustunlar) grafik belgilar – bosh va kichik xariflar (lotin alfaviti MA-5, kirill alfaviti KOI-7) joylashtirilgan.
Jadvalning bir qismidan boshqa qismiga o‘tish uchun maxsus registr kombinatsiyalari ВЫX (0/14) – bir jadvaldan boshqasiga o‘tish [SO – Single Out] va ВX (0/15) avvalgi jadvalga qaytish [SI – Single In] ko‘zda tutilgan.

Nazorat uchun savollar.

1. Diskret ma’lumot uzatish nazariyasida keng ma’noda kodlash deb nimaga aytiladi?
2. Sonlarni turli sanoq tizimlarida ifodalashni tushuntirib bering.
3. Kodlash jarayonida asossiy tushunchalar nimalardan iborat?
4. Kodlarning xususiyatini baholashning asosiy ko‘rsatkichlarni tushuntirib bering.
5. Xalqaro telegraf kodi №2 (MTK-2)ni tushuntirib bering.
6. MA-5 kodini tushuntirib bering.
7. MTK-2 va MA-5 kodlarini o‘zaro solishtiring.