Kafedrasi xudayarova xurshida abdunazarovna

2. Tijorat banklarida strategik rejalashtirishning konseptual asoslari. 
 
Avvalroq  ko‘rsatilganidek,  zamonaviy  sharoitda  rejalashtirish  tizimiga 
quyiladigan an’anaviy talablar sezilarli o‘zgarmoqda: 

 
avvalo  o‘tgan  davrlar  natijalari    haqida  hisobot  olishga  emas,  bo‘lg‘usi 
natijalarni prognozlashga urg‘u berilmoqda; 

 
kelajak  noaniqligi  tufayli  uzoq  va  qisqa  muddatli  pronozlar  uchun  ssenar 
modellash qo‘llaniladi; 

 
bank  faoliyatini  prognozlash  borgan  sari  ichki  va  tashqi  muhit 
o‘zgaruvchanligi 
tufayli 
tez 
eskiruvchi 
statistik 
modellarga 
emas, 
mutaxassislarning  motivatsiyalangan  mulohazalariga  tayanmoqda.  O‘z  navbatida, 
ushbu  motivatsiyalangan  mulohazalar  boshqaruv    qarorlarini  qo‘llab-quvvatlash 
tizimimiga muntazam kiritilishi va unda saqlanishi lozim; 

 
bankni  boshqarish  funksiyasi  va  rejalashtiish  rejaga  oid  qarorlar  qabul 
qilish  jarayonida qo‘llaniluvchi u  yoki bu  axborotga  ega xodimlar  uchun  alohida 
huquq  bo‘lib  borayotgani  uchun  ushbu  boshqaruv  axborotlaridan  birgalikda 
foydalanishni tashkil etish zarur; 

 
rejalashtirish jarayonida tarixiy va reja ko‘rsatkichlari isbotlash lozim: agar 
hisob  siyosati  qoidalari  va  hisobot  shakllari  o‘zgarsa,  ular  yangi  talablar  bilan 
mutanosiblikda eski rejaga oid axborot taqdimoti uchun ham qo‘llanilishi lozim; 

 
rejalashtirish  jarayonlarini  integratsiyalash  vazifasi  boshqaruvning 
srtategik  va  operatsion  chegaralarida  moliyaviy  tahlil  va  prognozlashning  yagona 
mantiq  va  metodologiyasidan  foydalanishni  talaba  qiladi.  Ushbu  metodologiya 
asosi  sifatida  kredit  tashkiloti  faoliyatining  aniq  sharoitda  qo‘llanilgan  
buxgalteriya hisobi andozalari bo‘lishi mumkin; 

 
rejalashtirishinng  barcha  jarayonlari  birligi  turli  boshqaruv  bo‘linmalari 
o‘rtasidagi  to‘siqlar  olib  tashlanishi,  tahlilchilar  tomonidan  turli  daraja  va  turli 
rejalashtirish 
jarayonidan 
qo‘llanuvchi 
ko‘rsatkichlar 
yaxlit 
tizimidan 
foydalanilishni talab qiladi. 
Rejalashtirish  tizimini  yuqorida  sanab  o‘tilgan  barcha  dolzarb  muammolari 
barcha  reja  jarayonlarini  integratsiyalovchi  va  ularning  samaradorligini 
ta’minlovchi  yagona  bank  rejalashtirishi  konsepsiyasi    ishlab  chiqilishini  talab 
qiladi. 
Ushbu konsepsiyani ishlab chiqish jarayonida quyidagilarni aniqlash zarur: 

 
kredit  tashkiloti  faoliyatini  rejalashtirish  metodologiyasi  va  analitik 
metodlari; 

 
yagona  axborot  makoni  shakllantirish  tamoyillari,  uning  doirasida  rejaga 
oid qarorlar qabul qilish jarayonini tashkil etish taqozo etiladi; 

---


 
mos  funksiyalarni  bajarish  jarayonida  tizim  sub’ektlari  burch  va 
majburiyatlarini  mustahkamlovchi  rejalashtirish  tizimi  reglamenti,  shuningdek, 
o‘zaro munosabatlashuv  tartibi. 
Rejalashtirish  tizimi  ulubi.  Reja  ko‘rsatkichlari  tizimi  shakllantirilishi  uchun 
qo‘llaniladigan  metodlarni  reja  jarayonlari  turiga  mutanosiblikda  tasniflash 
mumkin: 
Marketing rejalashtirish usullari: 

 
vaziyatli tahlil usullari; 

 
marketing majmuini ishlab chiqish usullari; 

 
potensial bozor hajmini prognozlash usullari; 

 
bank mahsulotlariga bozor narxlarini prognozlash usullari; 

 
 bank innovatsiyalarini rejalashtirish usullari; 
Moliyaviy tahlil va prognozlash  usullari; 

 
byudjet  ko‘rsatkichlarini  boshqaruv  hisobining  birlamchi  ma’lumotlari 
bilan o‘zaro aloqasini belgilab beruvchi bankning yagona moliya modelini  tuzish 
usuli; 

 
strukturaviy tahlil usuli, bu byudjet ko‘rsatkichlari hisob-kitob algoritmi va 
universal  strukturasidan  hamda  moliyaviy  boshqaruv  ob’ektlarining  universal 
ierarxik strukturasidan foydalanishni talab qiladi, uning quyi darajasida bank bitim 
va shartnomalari keltirilgan; 

 
statistika  va  ekonometik  modellarning  parametrik  va  noparametrik 
metodlariga  asoslangan  moliyaviy  rejalashtirish  jarayonida  qo‘llanuvchi  ichki  va 
tashqi moliyaviy parametrlarni prognozlash usuli; 

 
reja-haqiqatda-prognoz tahlili  usuli. 
Byudjetlashtirish tizimi usullari: 

 
transfert narx shakllanishi va bank xarajatlari allokatsiyasi usullari; 

 
funksional-qiymat tahlili usuli. 
Rejalashtirish tizimida risklarni aks  ettirish metodlari; 

 
bankning  kutilgan  va  kutilmagan  risklarini    baholash  metodlari  (EaR  va 
VAR); 

 
to‘lov  pozitsiyachi (likvidlik)ni prognozlash metodi; 

 
ssenar moliyaviy modellash va stress-testlash metodi; 

 
ekspert baxolash  metodi. 
Ushbu  metodlarni  bank  rejalashtirish  tizimida  qo‘llash  xususiyatlari 
tasdiqlangan xujjatlarda belgilash lozim, masalan: 

 
bank 
faoliyatini 
marketing 
rejalashtirish 
va 
vaziyatli 
taxlil 
metodologiyasidir; 

 
bank byudjetini shakllantirish va boshqaruv xisobi metodologiyasi; 

 
bankning yagona moliyaviy modelini shakllantirish metodologiyasi; 

 
funksional-qiymat taxlili metodologiyasi; 

 
to‘lov balansining tuzish metodologiyasida; 

 
rejalashtirish  maqsadlari  uchun  motivatsiyali  muloxazalarni  shakllantirish 
va aktiv-passivlarni boshqarish metodologiyasi. 

---

Rejalashtirish  tizimi  tartibga  solinishi.  Rejalashtirish  tizimining  barcha 
sub’ektlari  o‘z  funksiyasining  bajarish  va  vakolatlari  doirasida  xarakatlanishi 
uchun  bankda  quyidagilarni  belgilovchi  mutonasib  reglament  ishlab  chiqilishi 
lozim; 

 
birlamchi rejaga oid axborotlar yig‘ilishi va jamg‘arilishi tartibi; 
•
 
rejaga oid qarorlar qabul qilish uchun hisobotlar tayyorlash va taqdim etish 
tartibi reglamentaqiyasi; 
•
 
situatsion tahlil uchun ma’lumotlar tayyorlash tartibi; 
•
 
strategik rejalar qabul qilish va tuzatish tartibi; 
•
 
bankning  mijoz,  investitsion  va  xo‘jalik  operatsiyalariga  nisbatan  joriy 
qarorlar qabul qilish tartibi. 
Bankning  rejalashtirish  tizimi  sub’ektlari  tomonidan  rejaga  oid  axborot  o‘z 
vaqtida olinishini ta’minlash uchun va uning zid emasligi hamda kelishilganligini 
kafolatlash  uchun  kredit  tashkiloti  bankning  yagona  informamatsiona  makonini 
shakllantirishi lozim.