Kafedrasi xudayarova xurshida abdunazarovna

3. Banklararo raqobat muhitini shakllantiruvchi omillar va uni baholash 
usullari. 
 
Xalqaro amaliyotda banklararo bozordagi raqobat muhitini baholashda  bozor 
konsentratsiyai  koeffitsientidan  foydalaniladi.  Ushbu  ko‘rsatkichning  normativ 
darajasi 35 % ni tashkil qiladi va uni quyidagi formula orqali aniqlaymiz. 
BKK 
 
=
 
 
 
Mamlakatdagi 3 ta yirik tijorat banklari tomonidan 
ko‘rsatiladigan xizmat turlari 
*100% 
 
Ushbu xizmat turining barcha tijorat banklarida ulushi 
Ushbu  ko‘rsatkichning  35  %  gacha  bo‘lishi  bozordagi  banklararo  raqobat 
muhiti  normal  va  erkin  bo‘ladi.  Agar  ushbu  ko‘rsatkichning  70  %  dan  yuqori 
bo‘lishi  bank  xizmatlari  bozorida  raqobat  muhitining  salbiyligi  va  monopol 
xarakterga ega ekanligini ko‘rsatadi.  
Masalan, BKK koeffitsienti AQSH, Germaniya kabi mamlakatlarda 20 % dan 
pastligini  ko‘rishimiz  mumkin.  Fransiya,  Gollandiya,  Belgiya  va  SHvetsiya  kabi 
mamlakatlarda ushbu ko‘rsatkich 35 % dan yuqori ekanligini ko‘rish mumkin. Bu 
esa  ularda  yirik  tijorat  banklarida  markazlashuv  darajasi  yuqori  ekanligini 
ko‘rsatadi. 
Biz 2009 yil 1 yanvar holatiga O‘zbekiston Respublikasida BKK koeffitsenti 
tahlilini ko‘rib chiqamiz. Bunda tahlili uchun 3 ta yirik banklar, TIF Milliy bank, 
Asaka bank va O‘zSQB ni olingan. 
1. Kapital darajasi bo‘yicha. 
BKK 
 
=
 
 
599.7+167.1+210.7 
*100% 
=
 
46.5 % 
2104.3 

---

TIF Milliy bank 599.7 mlrd.so‘m,  Asaka bank 210.7 mlrd.so‘m va O‘zSQB 
167.1 mlrd.so‘m 
2. Depozit xizmatlari bozorida BKK koeffitsienti.. 
 
BKK 
 
=
 
 
1253.2+474.3+662.2 
*100% 
=
 
41.4 % 
5771.6 
3.  Kredit xizmatlari bozorida BKK koeffitsienti.. 
BKK 
 
=
 
 
2097.8+943.1+610.4 
*100% 
=
 
57.3 % 
6374.4 
 
Banklararo bozorda sog‘lom raqobat muhiti to‘liq shakllanmaganligi banklar 
tomonidan  ko‘rsatilayotgan  moliyaviy  xizmatlarning  sifatiga  salbiy  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Jumladan,  banklar  tomonidan  beriladigan  kreditlar  foiz  stavkalarini 
pasaytirish, muddatli va jamg‘arma depozitlariga banklar tomonidan to‘lanayotgan 
foizlar stavkalarini oshirish imkonini bermaydi, shuning uchun ham, taraqqiy etgan 
davlatlarda  va  aksariyat  o‘tish  iqtisodiyoti  mamlakatlarida  banklararo  bozordagi 
raqobat  muhitini  shakllantirish,  ayrim  banklarning  bozordagi  monopol  mavqeiga 
barham  berish  maqsadida  maxsus  qonunlar  qabul  qilingan.  Masalan,  Rossiyada  
banklararo bozorda  yirik  banklarning  monopol  mavqeiga  barham  berish  imkonini 
beradigan  “Moliya  xizmatlari  bozoridagi  raqobatni  himoya  qilish  to‘g‘risida”gi 
qonun  qabul  qilingan.  Biroq,  respublikamizda  moliyaviy  xizmatlar  bozorida 
banklararo  raqobatni  tartibga  soluvchi  alohida  qonun  mavjud  emas.  Faqat  tovar 
bozorlaridagi  raqobat  va  monopolistik  faoliyatni  cheklash  to‘g‘risidagi  qonun 
mavjud.  Ushbu  qonunga  ko‘ra,  xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektning  tovarlar  va 
xizmatlar bozoridagi ulushi 65 foizga etishi va undan oshishi mumkin emas. 
Quyidagi  jadvalda  mamlakatimizdagi  yirik  5  ta  tijorat  bankining  moliyaviy 
xizmatlar bozoridagi raqobatga ta’sirini ko‘ramiz.