Кафедраси «КЎтариш-ташиш, ЙЎЛ Қурилиш машина ва жиҳозлари»

Чиғирлар такеллаж, тузатиш ва ўрнатиш ишларини бажаришда барабанга ўраладиган канатлар ёрдамида юкларни кўтариш ёки уларни силжитишга мўлжалланган юк кўтарувчи механизмлар ҳисобланади. Улар юритмаларига кўра - қўл кучи билан ишлайдиган ва механик юритмали; вазифаларига кўра – юк кўтарувчи,тортувчи (факат горизонтал ва қия юза бўйлаб юкларни қўзғатишда) ва бурилма (кранларни бурувчи); ўрнатилишига кўра - қўзғалувчан (умумий ишлар учун) ва бир жойда туриб ишлайдиган )юк кўтаргич, кран, экскаватор, скрепер, бульдозер, копер, ер ковловчи ва устун, қозиқ қоқувчи қурилмалар ва шунга ўхшашларга ўрнатиб ишлатиладиган); барабанлар сонига қараб – бир, икки ва уч барабанли ва барабансиз (канат тортувчи шкивли ёки ричагли) турларга бўлинади.



Қурилиш материаллари ва деталларини иморатнинг томига 1ки ҳавозаларга олиб чиқиш, сочилувчан материалларни аралаштириш машиналари ва майдалагичларга узатиш ҳамда ўрнатиш ишлари учун кўтаргичлар қўлланилади.
Қурилиш-монтаж ва пардозлаш ишларининг ҳозирги замон суръати ва уларни ташкил этишда зарур бўлган қурилиш материаллари, деталь ва конструкцияларни минорали кранлар билан етказиб бериб бўлмайди, чунки пардозлаш ишлари, монтаж бораетган даврда ундан 3…5 қават кечикиб олиб борилади. Шунинг учун ашё, ускуналарни узатиб бериш ва қаватларга дераза ва эшик ўринлари орқали монтажчи, пардозчи ва бошқа ишчиларни чиқариб қўйиш учун мачтали қурилиш кўтаргичлари хизмат қилади.
Шахтали кўтаргичлар бинонинг ичига ҳам, ташқарасига ҳам ўрнатилади.
Шахтали кўтаргичлар бир ва кўп клетли бўлиши мумкин. Кўп клетлилари иккита юк ва иккита одамлар учун мўлжалланган кабиналарга эга бўлиб, ўртасида битта нарвонли тахта бўлади. Платформа еки чўмичдаги материалларни бўшатиш ва одамларнинг кабинадан чиқиши шахта тузилишида ҳисобга олинган туйнуклар ердамида бажарилади. Туйнукларда эшиклар бор, улар блокировкаланган курилмага эга, эшиклар очилиши билан юритмалар автоматик равишда ажратилиб ишдан тўхтатилади.
Кўтаргич ва телескопик вишкалар юк автомобиллари, трактор ва пневмоғилдиракли махсус шассиларга ўрнатилади, улар жуда ҳаракатчан бўлганлиги туфайли, қурилишдаги катта ҳажмга эга бўлмаган ўрнатиш, пардозлаш ва тузатиш ишларида кенг қўлланади. Улар бир еки икки ишчини кўп бўлмаган керакли қурилиш ашелари ва асбоб-ускуналари билан бирга маълум баландликка кўтариш учун хизмат қилади. Тузилиши жиҳатидан юк кўтаргичлар телескопик вишка ва энг кўп қўлланадиган гидравлик кўтаргичларга бўлинади.
Минорали кранлар граждан, саноат ва шаҳар қурилишида фойдланадиган асосий юклаш-тушириш қурилмаларидан ҳисобланади. Улар асосий қурилиш материаллари, деталь ва конструкцияларни юклаш, тушириш, силжитиш ва ўрнатишда ишлатилади.

Kran harakatlantirish mexanizmi, yurish aravachasi 2, yurish ramasi 3, minora 4, boshqarish kabinasi 5, strela 6, ilgak osmasi 7, burish mexanizmi 8, yuk ko’tarish mexanizm 9, tayanch burilish qurilmasi 10, burilish platformasi 11, strela qulochini o’zgartirish mexanizmi 12, strela polispasti 13 va posangi 14 kiradi.

Юриш қисмларининг тузилишига кўра қўзғалувчан минорали кранлар рельсда ҳаракатланувчи, автомобиль, пневматик ғилдиракли, гусеницали ва одимловчиларга бўлинади.

Асосий турдаги минорали кранлардан ташқари турли хил комбинациялашган кранлар ҳам мавжуд. Уларга қушимча стрелага эга бўлган (асосий стреладанг паст еки юқорида ҳамда посонги консолининг ўрнига ўрнатилган) еки мачтали (бино устига ўрнатиш мумкин бўлган еки кран минорасининг баландлигига тўғри келиб, стрела ҳамда миноранинг юқори қисми учун таянч бўла оладиган узунлиги қисқа мачталар), тўплагичли (деталларни ўрнатишда асосий стрелага ўрнатилган манипуляторлар ёрдамида бршқа деталларни ердан кўтариб олиб, миноранинг юқори қисмига жойлашган тўплагичга йиғиш ҳисобига ишнинг цикл вақтини қискартиришга имкон берувчи қурилма) бетон кўтаргич еки лифт ҳамда лентали конвейерлар системаси (бинони монолит бетондан қуришда стрелали кранлар билан ишлаш мумкин бўлган хоҳлаган жойгача бетон етказиб бериш имконини берувчи қурилма) ва шу кабилар киради.