Kafedrasi “biotexnologiya” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Fizikaviy metodlardan adsorbsiya va agregatsiyadir.
Hujayralarni turli gellar, membranalar, tolalarga kiritish yoʻli bilan immobillash kimyoviy va fizikaviy oʻzaro taʼsirlashishlarga asoslangan. Kimyoviy metodlar boshqa metodlarga nisbatan kam ishlatiladi. Hujayralar koʻproq gellar, membranalar va tolalarga kiritiladi. Bunday immobillanganda hujayralar uzoq vaqt xayot faoliyatini saqlab qoladi va ozuqa muhitida koʻpaya oladi. Immobillangan hujayralarning biokatalitik faolligi hozirgi vaqtda fan va texnikaning turli tarmoqlarida ishlatiladi:
-aminokislotlar, organik kislotalar, antibiotiklar, steroidlar, uglevodlar, uglevodorodlar, nukleotidlar va nukleozidlar kabi birikmalarning biosintezi va transformatsiyada;
-pivo va vino ishlab chiqarishda;
-oqava va tabiiy suv havzalarini tozalashda;
-oqava suvlarni metallardan tozalashda;
-quyosh energiyasining assimilyatsiyasida;
-vodorodli quyosh elementlarini tayyorlashda;
-azotfiksatsiyada;
-analitik maqsadlarda elektrodlarni tayyorlashda.
Mikroorganizm hujayralarini immobillash, ayniqsa, aminokislotalar, organik kislotalar va antibiotiklarni sintezlash boʻyicha yapon olimlari tomonidan koʻplab ishlar qilingan. Moskva Davlat Universitetida asparagin kislotasini olish metodi yaratilgan. Poliakrilamid gelga kiritilgan E.coli hujayralari asparagin kislotasini olish uchun juda qulaydir.
Mikroorganizmlardan tashqari, fiziologik faol birikmalarni sintezlash maqsadida oʻsimlik va hayvon hujayralarini ham immobillash mumkin.
Hujayra organellarini ham immobillash bilan hozirda katta imkoniyatlar ochilmoqda. Bu esa, biotexnologiyaning immobillangan hujayralarni qoʻllash bilan bogʻliq yoʻnalishining istiqbolli ekanligini isbotlaydi.
Oʻsimlik hujayralarini immobillash. Oʻsimliklarning toʻqima va hujayra kulturalari ikkilamchi metabolitlarni olish uchun asosiy manba hisoblanadi. Ikkilamchi metabolitlarni koʻplab miqdorda olish uchun oʻsimlik toʻqima va hujayralarini immobillash metodi ishlab chiqilgan. 1966 yilda Mosbax Umbilicaria pustulata lishaynigining hujayralarini poliakrilamidli gelga kiritgan. Bir yildan soʻng van Vetsel DEAE mikrosharchalarida hayvon embrioni hujayralarini immobillagan. Keyinchalik hujayralar, asosan mikroorganizm hujayralari turli substratlarda immobillana boshlandi. Hujayralarni immobillashning 4 xil metodi bor:
1. Hujayra yoki hujayra organellarini inert substratda (Catharanthus roseus hujayralari, Digit DEAE, agarozali sharchalar, gelatin va b.) immobillash.
2. Hujayralarni inert substratlarda adsorbsiyalash. Hujayralar alginat, polistirol va poliakrilamid bilan zaryadlangan sharchalarga yopishtiriladi. Bu metod bilan hayvon hujayralari va Saccharomyces uvarum, S. cerevisiae, Candida tropicalis, E. Coli hujayralari immobillangan.
3. Hujayralarni biologik makromolekulalar (masalan, lektin) yordamida inert substratda adsorbsiyalash. Kam ishlatiladigan metoddir.
4. KMS tipidagi boshqa inert tashuvchi bilan kovalent bogʻlash. Bu metod ham kam ishlatiladi.
Keyingi paytlarda oʻsimlik hujayralarini immobillashga qiziqish ortgan. Buning sababi, suspenzion yoki kallus kulturalariga nisbatan immobillangan hujayralar yordamida ikkilamchi metabolitlar koʻplab olinadi.