Кафедраси “Аккумуляторлар” курсидан амалий машғулотлар учун услубий кўрсатмалар

10.4. 10-масалани ечиш учун топшириқлар вариантлари
10.1-жадвал
ψ_ИБП=0,85, η_ИБП=0,89бўлганда топшириқлар вариантлари

Талабалик гувоҳномасининг охиридан олдинги рақами	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
РВыхИБП, Вт	800	820	850	880	900	950	1000	1200	1400	1500
Талабалик гувоҳномасининг охирги рақами	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
IЗmax, А	4,5	4,2	4,8	5	4	4,3	5,5	5,2	6	6,2
UЗ, В	25,8	25,8	25,8	25,8	25,8	25,8	25,8	38,7	38,7	38,7

Ҳисоблаш намунаси.
Дастлабки маълумотлар.Узлуксиз таъминот манбани истеъмол қилиш максимал қувватини топинг, агар унинг чиқиш максимал қуввати P_ВыхИБП=1000Вт, қувват коэффициенти ψ_ИБП=0,85ташкил этади.
Узлуксиз таъминот манбанинг фойдали иш коэффициенти η_ИБП=0,89га тенг, заярд кучланиши U_З=25,8В бўлганда аккумулятор батареялар зарядининг максимал токиIзmax=5А.
Ечим.
Аккумулятор батареялар максимал қувватини топамиз:


Р_ЗАБ= I_Зmax·U_З= 5·25,8= 129Вт.

Сўнгра аккумулятор батареяларнинг максимал юкламаси ва бир вақтнинг ўзида зарядлашни ҳисобга олиб УТМ ВА да истеъмол тўлиқ кириш қувватини баҳолаш керак:

S_ВхИБП≈(P_ВыхИБП+Р_ЗАБ)/(ψ_ИБП⋅η_ИБП)=(1000+129)/0,85·0,89= 1492ВА.

УТМ истеъмол қилиш қувватини такшил этувчи активP_ВхИБП, Вт ва реактив Q_ВхИБП, ВАР таркибий қисмларни қуйидагича ҳисоблаш мумкин:

P_ВхИБП= (P_ВыхИБП+Р_ЗАБ)/η_ИБП=(1000+129)/0,89= 1268Вт,


Q_ВхИБП= [(S_ВхИБП)²– (P_ВхИБП)²]^0,5= (14922-12682)0,5= 786ВАР.
10.5. Амалий ишни ҳимоя қилиш учун назорат саволлари
1. Узлуксиз таъминот манбанинг тузилиши ва ишлаш принципи қанақа?
2. Узлуксиз таъминот манбаларнинг афзалликлари, камчиликлари ва қўлланиш соҳаси нималардан иборат?
3. Узлуксиз таъминот манбани танлаш қандай қилиб ва қайси параметрлар бўйича амалга оширилади?
4. узлуксиз таъминот манбаи истеъмол қилиш қувватининг актив ва реактив таркибий қисмлари қандай аниқланади?
5. Узлуксиз таъминот манбанинг максимал қуввати қандай қилиб аниқланади?

11-МАСАЛА
доимий ТОК УЗЛУКСИЗ ЭЛЕКТР таъминот тизимини танлаш ва ҳисоблаш

11.1. Ишнинг мақсади: узлуксиз таъминот тизимларининг назарий асосларини ўрганиш ҳамда доимий ток узлуксиз таъминот манабасини ҳисоблаб чиқиш.


11.3. Масалани ечиш бўйича услубий кўрсатмалар
Доимий токи узлуксиз электр таъминоти тизими қурилмаларини танлаш ва ҳисоблаш методикаси:
1) доимий ток узлуксиз электр таъминот тизими (ВУ тўғирлагич қурилмаси)умумий ток максимал ток ыуйидаги мутаносиблик ёрдамида топилади:


I_∑= I₀+ I_Зар, А, (11.7)

унда: I_Зар= 0,25 С₁₀ – авариядан кейинги АБ заряд токи, А;

I₀ – максимал чиқиш токи (энг катта юклама соатиI_ЧНН).
2) П5 жадвалдан I_∑ток ва номинал чиқиш кучланиши бўйича доимий ток электр таъминот узлуксиз тизими тури ва маркасини танлаймиз.
Агар доимий ток узлуксиз электр таъминот тизимининг бир блоки I_∑токни таъминлаб бера олмаса, ВУ модулларни параллел ишга тушириш мумкин, у ҳолда ВУ бир модулининг номинал токи қуйидаги тенгсизлик бўйича аниқланади


I_Ном≥I_∑/N_ВУ, (11.8)

унда: N_ВУ – параллел ишлайдиган ВУ максимал мумкин бўлган сони.

Доимий ток узлуксиз электр таъминот тизимини танлашда чиқиш кучланишининг номинал даражаси ва барқарор эмаслигини ҳисобга олиши зарур.
Ишончлиликни ошириш учун банд қилиш орқали яна бир қўшимча заҳира ВУ (ортиқча) модулни яна киритиш.
Доимий ток узлуксиз электр таъминот тизими турини (моделини) бошқа мавжуд адабиёт манбаларидан танлаш мумкин.
3) Нормал электр таъминот шароитида доимий ток узлуксиз электр таъминот тизими томонидан истеъмол қилинадиган актив қувват максимал қиймати қуйидаги мутаносиблик ёрдамида аниқланади:


Р_В= (I₀ + I_ПЗ)·n_А·U_ПлЗ/η_В, Вт, (11.9)

унда: U_ПлЗ ≈ (2,14+ 0,14) В – “сузувчи заряд” кучланиши;

η_В – доимий ток узлуксиз электр таъминот тизими ФИК;
I_ПЗ = 0,0007С₁₀ – АБ заряд тугаш токи, А.
Ўзгарувчан ток тармоғи узлуксиз электр таъминот тизим истеъмол қиладиган тўлиқ қувват S_Вқуйидагига тенг:


S_В= Р_В/ψ≈Р_В/cosφ_B, ВА, (11.10)

реактив қувват

Q_В≈Р_В tgφ_B, ВАР, (11.11)

унда: φ_B – тўғирлагич ускунаси токи ва кучланишининг кўчиш бурчаги (уларнинг синусоид шаклда); tgφ= (1- cos²φ)^0,5/cosφ; sinφ= (1-cos²φ)^0,5.

11.4. 11-масалани ечиш учун топшириқлар вариантлари
11.1-жадвал
k_ПМ=0.9, U_АБ= -24 Вбўлганда топшириқ вариантлари

Талабалик гувоҳномаси номерининг охирги рақами	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
РМ, Вт	800	820	850	880	900	950	1000	1200	1400	1500
Талабалик гувоҳномаси номерининг охиридан олдинги рақами	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
IЧНН, А	40	42	45	48	50	52	55	60	65	70
IЗАБ, А	8	8.2	8.5	8.8	8.9	9	9.2	9.7	9.3	9.4

Ҳисоблаш намунаси.
Дастлабки маълумотлар.Бир модулнинг қувватиР_М=1000Вттенг, моддуларни параллел ишга туширишни ҳисобга олиш коэффициенти k_ПМ=0,95 тенг бўлганда чиқиш кучланиши U_Вых=-24В бўлган узлуксиз таъминот қурилмалар тўғирлагичли модуллар (ортиқча N+1банд қилиш билан) сонини топиш.
Юкламанинг максимал токи (энг катта юклама соатининг токи) I_ЧНН=45Ага тенг, аккумулятор батареялар зарядининг максимал токи I_ЗАБ=10Атенг.
Ечим.
Доимий ток узлуксиз электр таъминоти тизимларнинг (ВУ тўғирлагич қурилмаси) умумий максимал токи I_∑ қуйидаги мутаносиблик ёрдамида топилади:
I_∑=I_ЧНН+ I_ЗАБ= 45+ 10= 55А.
Кейинчалик параллел ишга туширишни ҳисобга олган ҳолда узлуксиз таъминот тизимлари модулинг максимал чиқиш токи қуйидагига тенг:
I_ВыхМ= k_ПМ·Р_М/U_Вых= 0,95·1000/24= 39,6 А.
N_ВУ модуллар сони қуйидагига тенг:
N_ВУ≥(I_∑/I_ВыхМ)+1= 55/39,6+1= 2,3≈3.


11.5. Амалий ишни ҳимоя қилиш учун назорат саволлар
1. Электр таъминот манбаларни марказлаштириш ва чегаралаш принципи нимадан иборат?
2. Қайси электр қабул қилиш ускуналари биринчи категорияга киради? Уларнинг электр таъминоти қандай қилиб ташкил қилинади?
3. ВУТ қурилмаси қайси электр таъминот тизимида қўлланилади?
4. Қайси электр таъминот тизимларида вольт қўшувчи конвертор ишлатилади?
5. Электр таъминот буферли тизимининг афзалликлари ва камчиликлари нималардан иборат?
6. Юкламадан ажратилган заҳира аккумулятор батаереяли электр таъминот тизими устунликлари ва камчиликлари нималардан иборат?
7. УМТлар устунликлари ва камчиликлари нималардан иборат. off-line ва on-line?


12- MASHG’ULOT
DOIMIY TOK UZLUKSIZ ELEKTR TA’MINOTI QURILMASINING ISTE’MOL QILUVCHI QUVVATINI HISOBLASH

12.1. Ishning maqsadi: uzluksiz elektr ta’minoti tizimi nazariy asoslarini o‘rganish va doimiy tok uzluksiz elektr ta’minoti qurilmasining iste’mol qiluvchi quvvatni hisoblash.

12.4. 12-masalani yechish uchun masalalar variantlari
12.1 jadval
U_C=380V, f_C=50Gc, η_В=0,9, U_Н= 24V da masalalar variantlari.

Talabalik biletining raqamining oxiridan oldingi raqami	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
РМ, Vt	2800	2400	2550	2200	2900	2500	3200	1800	1700	1600
Talabalik biletining raqamining oxirgi raqami	0	1