3-rasm. O’zbekiston Respublikasida Markaziy bankning qayta
moliyalash stavkasi (har bir yilning so’nggi o’zgartirilgan sanasiga) va
inflyatsiyaning yillik darajasi, foizda
83
3-rasm ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2014-2016 yillarda O’zbekkiston
Respublikasida inflyatsiya darajasini pasaytirishga muvaffaq bo’linganligi
Markaziy bankka qayta moliyalash stavkasini pasaytirish imkoniini bergan. Biroq,
2017 yilda valyuta siyosatini liberallashtirilishi munosabati bilan Markaziy bank
qayta moliyalash stavkasini oshirgan.
2007-2010 yillarda Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasini barqaror
tarzda, ya’ni o’zgarmasdan 14,0% darajasida saqlab turilganligi inflyatsiyaning
nisbatan past va barqaror darajasini ta’minlash imkonini bergan.
O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining
dastlabki yillarida
inflyatsiya darajasining yuqori ekanligi Markaziy bankni qayta moliyalash
stavkasining oshirishga majbur qildi. 1994 yilda Markaziy bankning qayta
moliyalash stavkasining yillik darajasi 150 foizdan 225 foizga ko’tarildi
84
.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy banklarning qayta moliyalash
stavkasini belgilashda asosiy e’tibor pul massasining o’sish darajasiga va
makroiqtisodiy o’sish sur’atlariga qaratiladi.
2010 yilda evrozonada pul massasining yillik o’sish sur’ati 2006
yilga
nisbatan 2,4 foizli punktga pasaygan. Bu esa, jahon moliyaviy-iqtisodiy
inqirozining ta’siri tufayli evrozonada retsessiya holatining yuzaga kelganligi bilan
izohlanadi.
Shuningdek, evrozonada inflyatsiyaning tahlil qilingan davr mobaynida
sezilarli darajada pasayganligi kuzatildi. Bu esa, o’z navbatida, pul massasining
o’sish sur’atlarini pasayganligining natijasidir.
83
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining ma’lumotlari.
www.cbu.uz
.
84
Azizov U.O’. O’zbekiston iqtisodiyotining barqaror o’sishini ta’minlashda monetar va fiskal dastaklar ta’siri. –
Toshkent: IQTISOD-MOLIYA, 2013. - B. 25.
10
9
9
14
6,1
5,6
5,7
14,4
0
2
4
6
8
10
12
14
16
2014y
2015y
2016y
2017y
Markaziy bankning tayanch
stavkasi
Inflyasiya darajasi
Ma’lumotlardan ko’rinadiki, 2006-2007 yillarda
EMB diskont stavkasining
oshirilishi evrodagi pul massasining o’sish sur’atini pasayishiga olib keldi. O’z
navbatida, EMB diskont stavkasining oshirilishi AQSh FZTning diskont
stavkasining oshirilishi bilan bog’liq.
2006-2007 yillarda EMB hisob stavkasining 2,0 % darajasida
o’zgartirilmasdan saqlab qolinganligi pul massasining yillik o’sish sur’atlarini
barqarorligini ta’minlash imkonini bergan.
2010 yilda evroning AQSh dollariga nisbatan qadrini 2006 yilga nisbatan
birmuncha oshdi va mazkur holat evrodagi pul massasini o’sish sur’atlarining
nisbatan past bo’lganligi bilan izohlanadi. Buning yana bir sababi - 2008-2010
yillarda Evropa Markaziy bankining hisob stavkasini AQSh FZT hisob stavkasidan
yuqori bo’lganligidir. 2010 yil davomida FZTning hisob stavkasi 0,5 % darajasida
bo’lgan bo’lsa, Evropa Markaziy bankining hisob stavkasi 1,0 % darajasida saqlab
turildi.
EMB monetar siyosatining samaradorligini tavsiflovchi ko’rsatkichlardan
biri inflyatsiyaning past darajasini ta’minlashga muvaffaq bo’linganligi
hisoblanadi. 2004-2005 yillarda diskont stavkasi darajasining past bo’lganligi
inflyatsiyaning yillik darajasini 2 foizdan yuqori bo’lishiga olib keldi. Ammo
jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida EMB hisob stavkasini bir necha
marotaba o’zgartirishga majbur bo’ldi.
Buning asosiy sababi shundaki, evrozona
mamlakatlarida tijorat banklari joriy likvidlilik darajasini yo’qotib qo’ydi, ya’ni
ularda likvidlilik riski paydo bo’ldi.
2006-2009 yillar mobaynida pul massasi evrozonada 0,3 foizli punktga
oshdi. Buning sababi shundaki, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi natijasida
evrozona mamlakatlari tijorat banklarida likvidlilik riskining
chuqurlashishi yuz
berdi. Buning natijasida EMB tijorat banklariga katta miqdorda kreditlar berishga
majbur bo’ldi.
Keltirilgan jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, tahlil qilingan davr
mobaynida inflyatsiyaning yillik sur’atini barqaror darajasini saqlab turishga
muvaffaq bo’lingan. Buning asosiy sababi shundaki, evrozonaga kiruvchi
mamlakatlar uchun inflyatsiyaning yillik darajasini 2
foizdan oshirmaslik
majburiyati yuklanadi. Shu sababli, evrozonada inflyatsiyaning o’rtacha yillik
darajasi tahlil qilingan davr mobaynida 2,0 foizlik me’yoriy darajadan sezilarli farq
qilmadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tijorat banklarini kreditlash hajmini
oshirish yo’li bilan bank kreditlari foiz stavkalarining darajasiga real ta’sir etishi va
shu asosda aholi va korxonalarning bank kreditlariga bo’lgan talabini qondirish
darajasini hamda tijorat banklarining joriy likvidlilik darajasini sezilarli darajada
oshirishi lozim. Bu esa, pirovard natijada, so’mning o’rta va uzoq muddatli davriy
oraliqlarda barqarorligini ta’minlash uchun zarur bo’lgan iqtisodiy muhitni yuzaga
keltiradi.
Ushbu o’rinda tabiiy bir savol tug’ilishi mumkin, ya’ni
Markaziy bankning
qayta moliyalash siyosati orqali tijorat banklarining kredit emissiyasini
rag’batlantirilishi muomaladagi pul massasining keskin oshishiga va shuning
asosida inflyatsiyani kuchayishiga olib kelmaydimi? Chunki M.Fridmenning pul-
kredit kontseptsiyasidagi muhim qoidalardan biri bo’lib, tijorat banklari kredit
emissiyasining keskin oshishi muomaladagi pul massasining oshishiga va shuning
asosida inflyatsiyaning kuchayishiga olib keladi, degan qoida hisoblanadi. Ammo
bizning fikrimizcha, M.Fridmenning ushbu qoidasi O’zbekiston
Respublikasi
iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi davrida o’z isbotini topmaydi. Buning sababi
shundaki, hozirgi davrda, respublikamizda iqtisodiyotning tijorat banklari kreditlari
bilan ta’minlanish darajasi unchalik yuqori emas.
Do'stlaringiz bilan baham: 
