Kafedra mudiri: I. Qur’onov

ilova

Baholash mezoni va ko’rsatkichlari

t/r	Nazariy bilimlarni baholash	ball
1	Savollarga to'liq javob berish, misol dalil keltiradi, Mavzu haqida to’liq ma’lumotlarni keltiradi, yangi ma’lumotlarni amaliyotda qo’llay oladi	5
2	Savollarga noto'liq javob beradi, mavzu haqida tushunchalarini to’liq bayon eta olmaydi	4
3	Savollarga qisman javob beradi, yangi va o’tilgan mavzular bo’yicha qisman bilimga ega	3
4	Savollarga umuman javob bera olmaydi, yangi mavzu va o’tilgan mavzular yuzasidan bilimga ega emas.	2

2. ilova

Kichik guruhlarda ishlash qoidasi

1	Talabalar ishini bajarish uchun zarur bilim va masalalarga ega bo’lmog’i kerak
2	Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog’i lozim
3	Kichik guruh oldiga qo’yilgan topshiriqni bajarish uchun yetarli vaqt ajratiladi
4	Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tazyiqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur.
5	Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, ishlab chiqarish ta’limi ustasi ularga yo’riqnoma berishi lozim.
6	Nima bo’lganda ham muloqotda bo’ling, bajargan ishini erkin namoyon etish

24

Fan bo'yicha o'quvchilarni o'zlashtirish, baholash mezonlari

3. 
   ilova
   

№	Baholash mezonlari	Baholar
		“5” – a’lo	“4” - yaxshi	“3” - qoniqarli	“2” - qoniqarsiz
1.	Nazariy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
2.	Amaliy ma’lumotlarni o’zlashtirishi
3.	Joriy nazorat natijalari
4.	O’rtacha bahosi

2. Mavzu: Hamshiralik ishi va salomatlik

Reja:

1. 
   Salomatlik haqida.
   
2. 
   Salomatlikka ta’sir ko’rsatuvchi omillar 3.V.Xenderson va Orem modellari haqida
   

Hаmshirаlik ishi vа sаlоmаtlik

Keyingi o‘n yil ichida inson sog‘lig‘ini saqlash masalasi ilmiy asosda hal etila boshladi. Natijada, sanalogiya va valeologiya atamalari paydo bo‘ldi.

Sanalogiya — kasalliklar, shikastlanish va boshqa patologik holatlar natijasida buzilgan faoliyatni tiklash jarayonini o‘rganadi.

Valeologiya — salomatlik haqidagi ta’limot bo‘lib (atamani 1980-yil I.N.Brexman tavsiya qilgan), sog‘liqni saqlash, mustahkamlash, inson hayotini uzaytirish va mehnat qobiliyatini saqlash yo‘llarini o‘rganadi.

Sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qiluvchi oliy ma’lumotli hamshira salomatlik, shaxsiy va jamiyat salomatligi to‘g‘risida aniq tushunchaga ega bo‘lishi lozim.

JSST salomatlikka quyidagicha ta’rif beradi: «Salomatlik — kasallik yoki jismoniy nuqsonning yo‘qligi emas, balki insonning jismoniy, ruhiy, ijtimoiy jihatdan osoyishtalik holatidir». «Sog‘lom bo‘lish yaxshi, kasallik esa yomon» ekanligi to‘g‘risida hamma aniq tasavvurga ega. Salomatlikni baholash muammosi amaliyot uchun muhimdir. Jamiyat jismoniy salomatligining asosiy ko‘rsatkichlaridan biri, bu

— uzoq umr ko‘rishdir. Tibbiyot xodimlarining vazifasi inson salomatligini saqlash yoki tiklashgina emas, balki faol uzoq umr ko‘rishiga erishishdir. Insonning sog‘lig‘i, uning subyektiv ko‘rsatkichlari, ya’ni shikoyatlarining yo‘qligi va obyektiv ko‘rsatkichlari – uning yuqori mehnat qobiliyatini saqlashi bilan belgilanadi.

Tibbiyot xodimlari salomatlikni to‘liq va sifatli baholash uchun tibbiyot amaliyotida

«sog‘lom» va «deyarli sog‘lom» tushunchalarini ko‘p qo‘llaydilar. Odamni to‘liq tekshirishda biror kasallik holati yoki a’zolar tuzilishida avj oluvchi o‘zgarishlar bo‘lmasa, «deyarli sog‘lom» tushunchasi qo‘llaniladi. Shuni aytish lozimki

«deyarli sog‘lom» odamlar sayyoramiz aholisining asosiy qismini tashkil

qiladilar. Bular surunkali kasalliklar bilan og‘rib, sog‘ayib ketgan har xil yoshdagi odamlardir. Kundalik²h⁵ayotda va klinik amaliyotda «me’yor» iborasi ham juda

ko‘p ishlatiladi. Buzilgan faoliyatning dastlabki holatiga qaytishi to‘g‘risida gap ketganda tibbiyot xodimlari «ko‘rsatkichlar me’yorlashdi» iborasini ishlatadilar.

Zamonaviy tekshirishga asoslangan moslashuv nazariyasi bo‘yicha organizmning quyidagi holatlari ajratiladi:

• 
  qoniqarli moslashuv holati;
  
• 
  faol taranglik holati;
  
• 
  qoniqarsiz moslashuv holati;
  
• 
  moslashuvning buzilishi.
  

Bu holatlar salomatlikdan kasallikka o‘tishda o‘tkinchi davr hisoblanadi. Bu holatlarga tashxis qo‘yish uchun murakkab neyrofiziologik, biokimyoviy, gemotologik va boshqa tekshiruvlar o‘tkaziladi, bu tekshiruvlar maxsus laboratoriyalar va faoliyatni tashxislash xonalarida amalga oshiriladi.

«Nozologik holatlargacha» tashxis qo‘yishda subyektiv (so‘rab- surishtirish) va obyektiv ma’lumotlardan foydalaniladi. Salomatlikni ta’minlashda organizm fiziologik tuzilishining funksional imkoniyatlari juda katta. Demak, salomatlikni baholashda nafaqat tinch holatda, balki faol zo‘riqishda, ya’ni faol sinamalar o‘tkazish jarayonida ham tashxis qo‘yish lozim.

Tibbiyot hamshirasi jamiyat a’zolari salomatligini saqlashda, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilishda «jamiyat salomatligi» tushunchalaridan foydalanishi zarur.

«Jamiyat salomatligi»ni baholashni o‘rganishda tibbiyot xodimlari sotsial, tabiiy va biologik omillarni inobatga olishi lozim. Tibbiyot hamshirasi aholi salomatligini ta’minlash borasidagi profilaktik ishlarni olib borishda uch guruh ko‘rsatkichlardan foydalanadi:

• 
  demografik ko‘rsatkichlar;
  
• 
  aholining jismoniy rivojlanganlik ko‘rsatkichlari;
  
• 
  kasallanish, shikastlanish, nogironlik ko‘rsatkichlari.
  

Tibbiyot hamshirasi aholi orasida profilaktika ishlarini olib borishda ularga salomatlik mezoni va yo‘nalishini tushuntirishi lozim. Chunki butun xalq salomatligining mezoni va yo‘nalishini ishlab chiqish g‘oyat katta, qiyin va mas’uliyatli vazifadir.

Inson salomatligini ta’minlashda nafaqat tibbiyot xodimlari, balki ilm-fanning boshqa tarmoqlari, ishlab chiqarish orqali hukumat ham ishtirok etishi lozim. Qo‘yilgan maqsadga birlamchi profilaktik tadbirlar orqali erishiladi. Maqsadga erishish uchun quyidagilar e’tiborga olinadi:

1. 
   Inson ongi (bolalikdan o‘z sog‘lig‘i masalasida to‘g‘ri tarbiyalash).
   
2. 
   Mehnat va dam olish tartibini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish.
   
3. 
   Harakat (badan tarbiya, sport, chiniqish).
   
4. 
   Ratsional ovqatlanish.
   

Salomatlik – atrof muhit bilan shaxs hayotining bog‘liqligi shu muhitga insonning moslashuvi natijasidir. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti salomatlikka quyidagicha ta’rif beradi. «Salomatlik – kasallik yoki jismoniy nuqsonning yo‘qligi emas, balki insonning jismoniy, ruhiy, ijtimoiy jihatdan osoyishtalik holatidir». Kundalik hayot faoliyati sog‘lom hayot kechirish uchun zarur bo‘lgan va har kuni takrorlanib bajariladigan hatti-harakatlar bo‘lib, o‘z ichiga insonning jismoniy, ruhiy, ijtimoiy, madaniy faoliyatini qa²⁶mrab oladi.

Kundalik hayot faoliyati Xendersonning «Hamshiralik ishi asosi nimani tashkil qiladi?» qo‘lyozmasida yozilganidek, bu insonlarning ovqatlanishi, fiziologik chiqaruvi, kiyinib yechinishi, tozalikka rioya qilishi, jismoniy faoliyati, dam olishi, uyqu, seks, ko‘ngilochar tadbirlarda qatnashishi, bilim olishi va mehnat qilishidan iborat. Ushbu ehtiyojlarning qondirilishi inson salomatligida muhim rol o‘ynaydi.

Kundalik hayot faoliyatida insonlar o‘z-o‘zini parvarish qilishi, o‘z salomatligi uchun qayg‘urishi, kasalliklarning oldini olishi zarur. O‘z- o‘zini parvarish qilish inson tomonidan mustaqil bajariladigan hatti-harakatlardir. Agar inson o‘z-o‘zini parvarish qila olmasa, ya’ni jismoniy, ruhiy va ijtimiy yordamga muhtoj bo‘lsa, tibbiyot hamshiralari yoki oila a’zolari unga yaqindan yordam beradi. Hamshiralik parvarishi hayot uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlarni baholashdan boshlanadi. Hamshira bemor bilan muloqat qilib, uning muammolari haqidagi ma’lumotlarni yig‘adi. Ma’lumot yig‘ishda hamshira barcha axloqiy normalarga rioya qilishi zarur.